در خاتمه نكته اي را كه در اول بحث اشاره كرديم توضيح مي دهيم: همه اين مراحل نتيجه «قرب» به پروردگار است و قرب به حق يك حقيقت واقعي است نه يك تعبير مجازي و اعتباري.

در حديث معروف و مشهور قدسي كه شيعه و سني آن را روايت كرده اند به صورت بسيار زيبائي اين حقيقت بيان شده است. امام صادق عليه السلام از رسول اكرم صلي الله عليه و آله و سلم روايت مي كند كه:

«قال اللّه عزوجل ما تقرب الي عبد بشي ء احب الي مما افترضت عليه و انه ليتقرب الي بالنافلة حتي احبه فاذا احببته كنت سمعه الذي يسمع به و بصره الذي يبصر به و لسانه الذي ينطق به و يده الذي يبطش بها. ان دعاني اجبته و ان سألني اعطيته». [1] .

«خداوند مي گويد: هيچ بنده اي با هيچ چيزي به من نزديك نشده است كه از فرائض نزد من محبوبتر باشد. همانا بنده من بوسيله نوافل و مستحبات - كه من فرض نكرده ام ولي او تنها به خاطر محبوبيت آنها نزد من انجام مي دهد- به من نزديك مي شود تا محبوب من مي گردد، همين كه محبوب من گشت من گوش او



[ صفحه 155]



مي شوم كه با آن مي شنود و چشم او مي شوم كه با آن مي بيند و زبان او مي شوم كه با آن سخن مي گويد و دست او مي شوم كه با آن حمله مي كند. اگر مرا بخواند اجابت مي كنم و اگر از من بخواهد مي بخشم».

در اين حديث جان مطلب ادا شده است: عبادت موجب تقرب، و تقرب موجب محبوبيت نزد خداست، يعني با عبادت انسان به خدا نزديك مي شود و در اثر اين نزديكي قابليت عنايت خاص مي يابد و در اثر آن عنايتها گوش و چشم و زبان او حقاني مي گردد. با قدرت الهي مي شنود و مي بيند و مي گويد و حمله مي كند، دعايش مستجاب و مسؤولش برآورده است. [2] .