شما وقتي به علي بن ابيطالب عليه السلام از يك نظر نگاه كنيد، مي بينيد يك عابد و اول عابد دنياست، بطوريكه عبادت علي ضرب المثل مي شود ميان همه، آنهم نه عبادتي كه فقط خم و راست بشود، عبادتي كه سراسر جذبه است، سراسر شور است، سراسر عشق است، سراسر گريه است، و سراسر اشك.

بعد از اين كه علي عليه السلام از دنيا رفت مردي به نام «ضرار» با «معاويه» روبرو مي شود، معاويه مي داند كه او از اصحاب علي عليه السلام است، مي گويد مي خواهم علي را كه با او بودي براي من توصيف كني. خود معاويه از هر كس ديگر علي شناس تر بود ولي در عين حال اين را دوست داشت، چون در ته دلش به علي ارادت داشت و حال آنكه به روي او شمشير مي كشيد.

بشر يك چنين موجودي است. به علي اعتقاد داشت، همان طوريكه شيطان به آدم اعتقاد داشت ولي درعين حال از هيچ جنايتي درباره علي كوتاهي نمي كرد. ضرار، يكي از مشاهدي كه علي را ديده بود براي معاويه نقل كرد، گفت: شبي علي را در محراب عبادتش ديدم:

«يتململ تململ السليم و يبكي بكاء الحزين». مثل آدمي كه مار او را زده باشد در محراب عبادت از خوف خدا به خود مي پيچيد و مثل يك آدم غرق در حزن و اندوه مي گريست و اشك مي ريخت، هي مي گفت، آه، آه، از آتش جهنم...! معاويه گريه اش گرفت و گريست. [1] .

اين از عبادت علي، اما آيا علي فقط اهل محراب بود و در غير محراب جاي ديگري پيدايش نمي شد؟!



[ صفحه 118]



باز علي را مي بينيم كه از هر نظر اجتماعي ترين فرد است، آگاه ترين فرد به اوضاع و احوال مستمندها، بيچاره ها، مساكين و شاكيهاست، در حاليكه خليفه بود، روزها دره خودش را يعني شلاقش را روي دوشش مي انداخت و شخصا در ميان مردم گردش مي كرد و به كارهاي آنها رسيدگي مي كرد، به تجار كه مي رسيد فرياد مي كرد « الفقه ثم المتجر» اول برويد مسائل تجارت را ياد بگيريد، احكام شرعيش را ياد بگيريد بعد بيائيد تجارت بكنيد، معامله حرام نكنيد معامله ربوي نكنيد. اگر كسي مي خواست دير بدنبال كسبش برود، علي مي گفت زود پاشو برو. اين مرد عابد اين چنين بود. «اُغدوا اِلي عِزِّكُمْ» من اين حديث را مكرر در جاهائي ديده ام ولي الان يادم نيست كه در كجاها بوده است. اول بار من اين حديث را از مرحوم آيت الله العظمي بروجردي شنيدم، يك وقت يك مرد فقيري، يك متكديي آمده بود به ايشان چسبيده بود و چيزي مي خواست، ايشان به قيافه اش نگاه كرد، ديد مردي است كه مي تواند كار و كاسبي بكند، گدائي برايش حرفه شده است، نصيحتش كرد از جمله همين جمله علي عليه السلام را فرمود گفت: اميرالمؤمنين به مردم فرياد مي كرد: «اغدوا الي عزّكم» يعني صبح زود بدنبال عزت و شرف خودتان برويد، يعني چه؟ يعني برويد دنبال كارتان، كسبتان، روزيتان، انسان وقتي كه از خود درآمد داشته باشد و زندگيش را خود اداره بكند، عزيز است، كار و كسب عزت است، شرافت است، اين را مي گويند نمونه يك مسلمان واقعي. در عبادت اول عابد است، در مسند قضا كه مي نشيند، يك قاضي عادل است كه يك سر مو از عدالت منصرف نمي شود، ميدان جنگ مي رود، يك سرباز و يك فرمانده شجاع، يك فرمانده درجه اول كه خودش فرمود، من از اول جواني جنگيده ام و در جنگ تجربه دارم. روي كرسي خطابه مي نشيند، اول خطيب است. روي كرسي تدريس مي نشيند، اول معلم و مدرس است. و در هر فضيلتي همين طور است، اين نمونه كامل اسلام است. اسلام هرگز «نُؤْمِنُ بِبَعْضٍ و نَكْفُرُ بِبَعْضٍ» را نمي پذيرد، كه بگوئيم اين گوشه اسلام را قبول داريم ولي آن گوشه اش را قبول نداريم يا ديگري بگويد آن گوشه اش را قبول دارم اما گوشه ديگرش را قبول ندارم. انحرافات در دنياي اسلام از



[ صفحه 119]



همين جا پيدا شده و مي شود كه ما يك گوشه را بگيريم و بچسبيم ولي گوشه هاي ديگر را رها كنيم، به اين ترتيب قهرا همه را خراب و فاسد مي كنيم. همين طوري كه روش بسياري از زاهد مسلكان ما در گذشته غلط بود، روش كساني كه تمام اسلام را در كتاب مفاتيح مثلا جستجو مي كردند، در دعا جستجو مي كردند، غلط بود، روش كساني كه بكلي از دعا و عبادت و نافله و فريضه يك مرتبه استعفا دادند و فقط مي خواهند در مسائل اجتماعي اسلام بينديشند، نيز غلط است. [2] .