يكي ديگر از شرايط تكليف، عاقل بودن است. ديوانه كه فاقد عقل است مكلف نيست و تكاليف از او ساقط است. همان طوري كه نابالغ در زمان عدم بلوغ به هيچ وجه تكليفي متوجه او نيست، در زمان بلوغ نيز مكلف نيست كه آنچه را كه در زمان عدم بلوغ انجام نداده است جبران كند؛ مثلا شخص بالغ وظيفه ندارد نمازهايي كه در زمان عدم بلوغ نخوانده قضا كند، زيرا تكليفي متوجه او نبوده است. شخص ديوانه نيز در حال ديوانگي مكلف نيست. بنابراين اگر ديوانه اي پس از چندي عاقل شد مكلف نيست تكاليفي را كه در ايام ديوانگي انجام نداده قضا كند؛ مثلا لازم نيست كه نمازها و روزه هاي آن زمان را قضا نمايد.

بلي، برخي تكاليف است كه به دارايي و اموال كودك يا ديوانه تعلق ميگيرد و كودك يا ديوانه در حال كودكي يا ديوانگي موظف نيستند آن را انجام دهند؛ ولي پس از آنكه كودك بالغ شد و يا ديوانه عاقل شد بايد انجام دهند، مانند زكات يا خمسي كه به مال كودك و يا مال ديوانه تعلق ميگيرد كه اگر ولي شرعي آنها ادا نكرده باشد خودشان پس از رسيدن به مرحله ي مكلف بودن بايد انجام دهد.



[ صفحه 71]