مطلب ديگري كه جنبه ي تربيتي دارد و در تعليمات اسلامي زياد هست، تفكر است. در آثار زيادي داريم كه تفكر عبادت است:

«تَفَكُّرُ ساعَةٍ خَيْرٌ مِنْ عِبادَة سَنَةٍ. تَفَكَّرُ ساعَةٍ خَيْرٌ مِنْ عِبادَةِ سِتّينَ سَنَةً. تَفَكُّرُ ساعَةٍ خَيْرٌ مِنْ عِبادَةِ سَبْعينَ سَنَة». با اختلافاتي كه هست. البته اين اختلاف نيست، تفكرها متفاوت است.



[ صفحه 52]



پس خود تفكر عبادت است. بنابراين سه نوع عبادت خواهيم داشت: عبادت بدني مثل نماز خواندن، روزه گرفتن؛ عبادت مالي مثل زكات دادن، خمس دادن، و به طور كلي انفاقات؛ و عبادت فكري (عبادت صرفاً روحي) كه نامش تفكر است.

و تفكر افضل انواع عبادات است. اين كه مي گويند:

«تَفَكُّرُ ساعَةٍ خَيْرٌ مِنْ عِبادَة سَنَةٍ يا ستّين سَنَة يا سَبْعينَ سَنَة، معلوم مي شود كه ارزش تفكر، از آن عبادتهاي ديگر خيلي بيشتر است. يك ساعت اين، ممكن است برابر باشد با شصت سال عبادت بدني بدون تفكر. و نبايد سوء تفاهم بشود كه مقصود جانشين سازي است كه آن عبادت را رها كنيد و به اين بچسبيد. مقصود اين نيست. هر كدام در جاي خود لازم و ضروري است. مقصود بيان ضرورت اين امر است.