آنچه انسان در عبادت قولي و عملي خود ابراز مي دارد چند چيز است:

1- ثنا و ستايش خدا به صفات و اوصافي كه مخصوص خداست؛ يعني اوصافي كه مفهومش كمال مطلق است، مثلاً علم مطلق، قدرت مطلقه، اراده ي مطلقه. معني كمال مطلق و علم مطلق و قدرت و اراده ي مطلقه اين است كه محدود و مشروط به چيزي نيست و مستلزم بي نيازي خداوند است.



[ صفحه 23]



2- تسبيح و تنزيه خدا از هرگونه نقص و كاستي از قبيل فنا، محدوديّت، ناداني، ناتواني، بخل، ستم و امثال اين ها.

3- سپاس و شكر خدا به عنوان منشأ اصلي خيرها و نعمتها و اينكه نعمتهاي ما همه و همه از اوست و غير او وسيله هايي است كه او قرار داده است.

4- ابراز تسليم محض و اطاعت محض در برابر او و اقرار به اين كه او بلاشرط مطاع است و استحقاق اطاعت و تسليم دارد. او از آن جهت كه خداست شايسته ي فرمان دادن است و ما از آن جهت كه بنده هستيم شايسته ي اطاعت و تسليم در برابر او.

5- او در هيچ يك از مسائل بالا شريك ندارد. جز او كامل مطلق نيست؛ جز او هيچ ذاتي منزه از نقص نيست؛ جز او كسي منعم اصلي و منشأ اصلي نعمتها كه همه ي سپاسها به او برگردد نيست؛ جز او هيچ موجودي استحقاق مطاع محض بودن و تسليم محض در برابر او شدن را ندارد. هر اطاعتي مانند اطاعت پيامبر و امام و حاكم شرعي اسلامي و پدر و مادر يا معلم بايد به اطاعت از او و رضاي او منتهي شود و گرنه جايز نيست. اين است عكس العملي كه شايسته ي يك بنده در مقابل خداي بزرگ است و جز در مورد خداي يگانه در مورد هيچ موجودي ديگر نه صادق است نه جايز. [1] .