مي فرمايد: سجده چيست؟

مي گويم: بر خاك نهادن پيشاني و شش موضع ديگر كه بعد از ركوع، عاليترين بخش نماز و نزديكترين حالات انسان به خداي تعالي ا ست و در عظمت آن، همين بس كه ذات اقدس ربوبي آتش دوزخ را از نزديك شدن به مواضع سجده منع فرموده است.

- آري؛ «ظاهر سجده، صورت گذاردن بر خاك است، از روي اخلاص و خشوع، و باطن آن، دل كندن از همه ي امور فاني و دل بستن به سراي باقي و رهايي از تكبر و تعصب و تمام وابستگي هاي دنيوي است» [1] و حقيقت آن كه نهايت درجه ي فروتني و ذلت بنده در برابر خداي تعالي ا ست و بنا بر روايت، سبب تقرب آدمي در بارگاه قدس ربوبي مي گردد و «كسي كه به او نزديك شود، از غير او دور گردد. آيا نمي بيني كه در ظاهر سجده شكل نمي گيرد، مگر با آن كه همه چيز از نظرت پنهان گردد و هر چه ديدگان مي بيند از تو محجوب شود؟ [2] » پس «هرگاه بنده به اين مطلب، توجه داشت و سجده را با اين نيت انجام داد، به واسطه ي رد و بازگردان فرع كه خودش باشد، به آن اصل كه ذات باري تعالي است، دلش نرم و عقلش از كدورت ها پاك مي شود



[ صفحه 80]



و چون چنين شد، عنايات رباني، او را فرا مي گيرد؛ زيرا عنايت او به مواضع ذلت و مراكز اضطرار از همه زودتر مي رسد و كدامين ذلت از مقام فناي ذلتش بيش تر و كدامين اضطرار، از اضطرارعبوديت، شديدتر است و چون رسوم عبوديت و بندگي را به فنا از خويش به پايان برد، به حول و قوه ي الهي سر از سجده بر مي دارد و تكبير مي گويد» [3] «پس از آن دوباره به سجده مي رود و با گفتن «سبحان ربي الاعلي و بحمده» فنا از خويش را به فنا از جميع آثار آن، كامل مي گرداند و با اين عمل به اقصي مقامات عبوديت و بندگي و مقام شهود و بقاء ابدي، دست مي يابد.» [4] .

حكايت

در خانه اي كه زين العابدين علي بن الحسين (ع) در آن به نماز بود، آتش اندر افتاد. ديگران بانگ كردند كه اي پسر رسول خدا! آتش! آتش! وي اما سر از سجده بر نداشت تا آتش، خاموش شد. يكي از نزديكان وي را گفت: چه چيز تو را از اين آتش، غافل داشت؟

فرمود: «آتش آخرت [5] »



سر را، به زمين، چو مي نهي، بهر نماز

آن را، به زمين بنه، كه در سر داري [6] .



مي پرسم: تأويل و معناي سجدتين هر ركعت از نماز چيست؟

مي فرمايد: بنا بر فرموده ي علي (ع) تأويل سجده ي اول اين است كه «بارالها! تو ما را از اين خاك آفريدي و چون سر از سجده ي اول برداري، تأويلش اين است كه ما را از اين خاك، خارج ساختي و سجده ي دوم يعني دوباره ما را به



[ صفحه 81]



اين خاك، بر مي گرداني و چون سر از سجده ي دوم برداري، يعني ما را دوباره از اين خاك، خارج خواهي كرد. [7] »