پس از اين كه در حال گفتن (اياك نعبد) عجز و فقر خود و مستقل نبودنش را در جلب منفعت و دفع مضرت از خويش و محتاج بودن به ياري حق تعالي را تصور و تصديق كرد و در حال گفتن (اياك نستعين) جميع امور خود را به حق تعالي واگذار نمود و در همه ي حالات براي همه ي كارهايش از او طلب ياري نمود، پس مقصود مهمتر خود را تعيين مي كند و در آن از خداوند ياري مي جويد و بديهي است آن مطلوب اعظم، قرب پروردگار است كه حاصل نمي شود جز به پيمودن راه



[ صفحه 98]



راست، پس بگويد: (اهدنا الصراط المستقيم)؛ يعني به ما راه راست را بنما آن راهي كه سبب رسيدن به بهشت و روضه ي رضوان است.

از حضرت اميرالمؤمنين عليه السلام مروي است كه معناي آيه را چنين فرموده: «ما را به راه راستي كه راهنمايي فرموده اي ثابت قدم دار تا هميشه مطيع امر و نهي تو باشيم و لحظه اي به پرستش غير تو نپردازيم».

صاحب منهج الصادقين مي فرمايد: «هرگاه عارف گويد: (اهدنا الصراط المستقيم) مراد وي به آن، اين خواهد بود كه: راه كساني كه به فضل شامل خود انعام كردي برايشان نعمت هدايت طريق عبادت خود را؛ يعني طريقي كه انبيا و صديقان و شهدا و صلحا بر آن رفته اند و به جوار قرب تو فائز شدند». [1] .

(غير المغضوب عليهم)؛ يعني نه بر طريق كساني كه خشم بر آنها واقع شده است؛ يعني طريق كفار و يهود و منافقين اين امت كه همه مورد غضب حق تعالي هستند. [2] .

(و لا الضآلين) و نه طريق جماعتي كه از حق گمراهند. مراد نصاري هستند كه به واسطه ي افراط در ثناي عيسي عليه السلام چون او را «ابن الله» دانستند و تفريط نسبت به خاتم الأنبياء صلي الله عليه و آله كه پيغمبري اش را قبول ننمودند، گمراه گشته و از صراط مستقيم - كه جاده ي ايمان و تصديق به جميع پيغمبران و كتابهاي ايشان است - منحرف گرديده و ميل به وادي



[ صفحه 99]



ضلالت و گمراهي نمودند.

پس از قراءت سوره ي مباركه ي حمد به كيفيتي كه مذكور شد، انسان بايد يكي از سوره هاي قرآن را معين نمايد و آن را بخواند با التفات به معاني آن و هرگاه به آيه ي عذاب رسد، خائف و گريان شود و به خداوند پناه ببرد از سختيهاي عذابهايش و به آيه ي رحمت كه مي رسد آن را بطلبد.