موانع حضور قلب كه عبارت است از خاطره هايي كه هنگام نماز به دل آدمي مي گذرد، براي رفع آنها بايد سببشان را از بين ببريم و اسباب



[ صفحه 69]



اين خاطره ها يا خارجي است يا داخلي. موانع خارجي بيشتر از راه حواس پنجگانه - كه مهمتر از همه چشم و گوش است - پيدا مي شود.

قلب، به منزله ي حوضي است كه اين پنج حس چون جدولهايي است كه به آن مي ريزد و توسط آنها صورتهاي معاني بر قلب وارد مي شود و گاه مي شود كه به واسطه ي ديدن صورتي يا شنيدن صدايي، چندين صورت خيالي بر نفس وارد مي شود.



دل را همه آفت از نظر برخيزد

چون ديده بديد، دل در او آويزد



رفع اين قسم مانع، از آن است كه انسان چشم را كنترل كند و به اطراف نيندازد بلكه در حال قيام، نظرش به محل سجده اش و در حال ركوع، نگاهش به ميان دو قدمش و در حال سجده، چشمش به طرف بيني و در حال تشهد بر دامنش بنگرد.

از نماز خواندن در عبورگاه و بر فرشهاي رنگين و نقش و نگار دار و به طور كلي از هر چيزي كه چشم را مشغول مي نمايد، خودداري نمايد.

در صورتي كه از حال خودش آگاه است كه اگر چشم بر هم گذارد از جهت حضور قلب نافعتر است، اين كار را بكند؛ زيرا اگر چه مكروه است لكن در صورتي كه براي تحصيل توجه و حضور قلب نافع باشد، البته مقدم است.

بعضي از بزرگان براي فرار از اين موانع خارجي، محل نمازشان را در مكان نسبتا تاريك و كوچك قرار مي دادند به مقداري كه بتوان در آن نماز خواند.



[ صفحه 70]