در روايتي دستورات جالبي براي پيدا شدن حضور قلب از حضرت رسول صلي الله عليه و آله رسيده است كه مي فرمايد:

«نماز بخوان نماز شخصي كه وداع مي كند (آخرين نمازش مي باشد) وقتي شروع به نماز مي كني بگو: اين آخرين نماز من در دنياست و چنين مي باش مثل اين كه: بهشت در برابرت و آتش زير پايت و عزرائيل پشت سرت و پيغمبران در سمت راستت و ملائكه در سمت چپ هستند و پروردگار از بالاي سرت بر حالت آگاه است، پس نگاه كن در برابر كي ايستاده اي؟ و با كي مناجات مي كني؟ و كي به تو مي نگرد؟». [1] .

[ صفحه 15]

سيد بحرالعلوم در منظومه ي فقه خود در اين زمينه اشعار جالبي دارد كه ترجمه ي بعضي از آنها چنين است:

«بر تو باد مراعات حضور و اقبال قلب در همه ي گفته ها و كارهاي نماز و همچنين راستي در نيت و عبادت كه حقيقت نماز همين است. و از نماز بنده همان قدر پذيرفته است كه در آن اقبال قلب داشته باشد. نماز را با خشوع و خضوع برپادار و مانند كسي كه با آن وداع مي نمايد، بخوان. با وقار و آرامش و معناهاي پنهان آن را به خاطر داشته باش. مانند بنده ي ذليل در برابر سلطان بزرگ بايست و هنگامي كه سخن مي گويي، بدان با كي مناجات مي كني؟ و از كي چيز مي خواهي؟». [2] .

مخصوصا در برخي روايات تصريح شده به چيزهايي كه نمي گذارد نماز به حد قبول برسد؛ مثلا شرابخوار تا چهل روز نمازش پذيرفته نيست. يا مانع الزكوة؛ يعني كسي كه از پرداختن صدقات واجبش

[ صفحه 16]

خودداري مي نمايد و به طور كلي به مضمون آيه ي شريفه: «خداوند تنها از پرهيزگاران مي پذيرد». [3] از گنهكاران پذيرفته نمي شود. يا كسي كه در حال فشار بول و غيره و همچنين در حالت كسالت و خستگي و چرت مي باشد، نمازش پذيرفته نيست. [4] .

[1] عن النبي صلي الله عليه و آله انه قال صل صلوة مودع فاذا دخلت في الصلوة فقل هذا آخر صلوتي من الدنيا و كن كأن الجنة بين يديك و النار تحتك و ملك الموت ورائك و الانبياء عن يمينك و الملائكة عن يسارك و الرب مطلع عليك من فوقك (سفينة البحار: 2 / 45).

[2]

عليك بالخضوع و الاقبال

في جملة الاقوال و الافعال

و الصدق في النية و الاخبات

فانها حقيقة الصلاة

و ليس للعبد بها ما يقبل

الا الذي كان عليه يقبل

وصل بالخشوع و التخضع

و كن اذا صليت كالمودع

و استعمل الوقار و السكينة

و استحضر المقاصد المكنونة

و قم قيام المائل الذليل

ما بين ايدي الملك الجليل

و اعلم اذا ما قلت ما تقول

و من تحاجي و من المسئول

(الدرة النجفيه / كتاب الصلاة: 155 و 156).

[3] (... انما يتقبل الله من المتقين) مائده: 27.

[4] قال ابوعبدالله عليه السلام: لا صلوة لحاقن و لا لحاقب و لا لحاذق. فالحاقن الذي به البول و الحاقب الذي به الغائط و الحاذق الذي ضغله الخف (سفينة البحار: 2 / 46).