از ميان 34 ركعت نافله ي شبانه روز، به نافله ي شب سفارش مؤكدتري شده است و در اين زمينه آيات و روايات زيادي به چشم مي خورد كه خود بيانگر اين امر است كه نافله ي شب از ارزش والايي برخوردار است و براي آن كه به قرب الهي مي انديشد دست آويزي محكم و ستوني استوار است. با اين بال و پر مي توان از ثري به ثريا پريد و از حضيض ذلت و خواري به اوج عزت و سربلندي رسيد. نافله ي شب مركبي است رهوار كه سالك حقيقت جو با عنايت پروردگار بر آن سوار شده و تا سر منزل هستي را بدين وسيله مي پيمايد.

از يازدهمين امام همام عليه السلام نقل شده كه فرمود: «رسيدن و واصل گشتن به خداوند - عزوجل - سفري است كه جز با مركب شب، پيمودن راه و نيل به مقصد ممكن نيست.» [1] .



[ صفحه 42]



در آيات و روايت زيادي نيز ارزش شب زنده داري و مناجات شبانگاهي به طور مستقيم يا غير مستقيم مشخص شده است كه در فصول دوم و سوم مورد بحث و تحقيق بيشتري قرار خواهد گرفت.

در آيه ي شريفه 29 از سوره ي مباركه ي اسراء آمده است: «و من الليل فتهجد به نافلة لك عسي أن يبعثك ربك مقاما محمودا»، در اين آيه شريفه خداوند خطاب به رسول اكرم صلي الله عليه و آله و سلم مي فرمايد: و بعضي از شب را بيدار و متهجد باش و نماز شب را كه خاص تو است، به جاي آور، باشد كه خدايت به مقام محمود مبعوث گرداند.»

در اين آيه شريفه با صراحت به شب زنده داري پرداخته شده و آن را يك كار اضافه بر واجبات معرفي نموده و فرموده است اگر به اين كار بپردازي خداوند تو را به «مقام محمود» مي رساند و گويند مقام محمود همان «شفاعت كبري» است كه حضرت رسول صلي الله عليه و آله و سلم در روز قيامت بدان نائل شده و به وسيله ي آن امت خويش را شفاعت مي كند. ابن بابويه از حضرت باقر عليه السلام روايت كرده كه فرمود: روز قيامت منادي از طرف پروردگار ندا مي كند: اي محمد! پاداش دوستداران خود و اهل بيتت را به آنچه خواهي عطا كن. عرض كند: پروردگارا! آنها را وارد بهشت گردان. ايشان وارد بهشت شوند. پيغمبر فرمود: اين پاداش همان مقام محمودي است كه خداي تعالي به من وعده داده بود. [2] .

در آيه 16 از سوره مباركه سجده نيز آمده است: «تتجافي جنوبهم عن المضاجع يدعون ربهم خوفا و طمعا و مما رزقناهم ينفقون»: يعني «شب ها پهلو از بستر خواب حركت دهند و با بيم و اميد خداي خود را بخوانند و از آنچه روزي آنها كرديم به مسكينان انفاق كنند.» اگر چه برخي در مورد تفسير اين آيه، منظور آن را نماز عشا دانسته اند؛ ليكن



[ صفحه 43]



نظر اكثر مفسران اسلامي بر اين است كه اشاره به كساني دارد كه شب ها فراش گرم خويش را ترك گفته و در راه عبادت خاضعانه پروردگارشان، قدمهايشان را جفت كرده، سر به خاك عبوديتش ساييده اند. [3] .

عاصم بن حميد از امام صادق عليه السلام نقل مي كند كه فرمود: «هيچ كار خوبي نيست كه انسان انجام دهد جز اين كه براي آن در قرآن پاداشي بيان شده است مگر نماز شب كه خداوند پاداش آن را مشخص نكرده، به خاطر بزرگي و عظمت آن پيش خودش بلكه فرموده است: «تتجافي جنوبهم عن المضاجع يدعون ربهم خوفا و طمعا و مما رزقناهم ينفقون. فلا تعلم نفس ما أخفي لهم من قره أعين جزاء بما كانوا يعملون»؛ يعني:

(پهلو از بستر خواب حركت دهند و با بيم و اميد خداي خود را بخوانند و از آنچه روزي آنها كرديم به مسكينان انفاق كنند. هيچ كس نمي داند كه پاداش نيكوكاريش چه نعمت و لذت هاي بي نهايت كه روشني بخش ديده است، در عالم غيب براي او ذخيره شده است؟!) [4] .

در آيات نخستين سوره ي مباركه مزمل آمده است: «يا ايها المزمل، قم الليل الا قليلا نصفه أو انقص منه قليلا، أو زد عليه و رتل القرآن ترتيلا، انا سنلقي عليك قولا ثقيلا، ان ناشئة الليل هي أشد وطئا و أقوم قيلا»؛ يعني الا اي رسولي كه در جامه (فكرت و خاموشي) خفته اي، هان شب را به نماز و طاعت خدا برخيز مگر كمي، كه نصف يا چيزي كم تر از نصف باشد يا چيزي بر نصف بيفزا و به تلاوت آيات قرآن با توجه كامل مشغول باش، ما به وحي خود كلام بسيار سنگين را بر تو القا مي كنيم، البته نماز شب بهترين شاهد اخلاص قلب و دعوي صدق ايمان است.)



[ صفحه 44]