بعض از اهل معرفت گويد كه «طهور يا با آب است، كه سر حياتي است، كه آن اصل علم است براي مشاهده ي حي قيوم تعالي؛ قال تعالي: و انزلنا من السماء ماء طهوراً لنحيي به، [1] و قال جل و علا: و ينزل عليكم من السماء ماء ليطهركم به و يذهب عنكم رجز الشيطان؛ [2] و يا خاك، كه آن اصل نشئه ي انسان است؛ قال عز من قائل: منها خلقناكم، [3] و قال جل و علا: فلم تجدوا ماء فتيمموا صعيداً طيباً. [4] و اين براي آن است كه تفكر كني در ذات خود، و معرفت پيدا كني كه كي تو را ايجاد فرموده و از چه آفريده و براي چه ايجاد كرده؛ پس خاضع او شوي و تكبر را از سر بگذاري، زيرا كه خاك اصل در ذلت و مسكنت است.» انتهي. [5] .

نويسنده گويد: اصل آب رحمت اطلاقي وجود است؛ قال تعالي: و جعلنا من الماء كل شي ء حي. [6] .

و عن الصادق عليه السلام: تقدم الي الماء تقدمك الي رحمة الله. [7] و آن اصل تجلي ذاتي است بي تعلق به مرآت و تعين در مجالي آيات.

پس سالك الي الله اگر يافت طريقي به تجلي فيض اطلاقي و مشاهده ي جمال بي تحديد به مثال، به آن تجلي تطهير مقادم وجود خود كند براي وصول به بساط قرب؛ چنانچه رسول خدا صلي الله عليه و آله در وضوء معراج



[ صفحه 42]



فرمود؛ و اشاره اي به آن مي آيد، انشاءالله. و توجه نكند به صعيد كه اصل تقييد و تحديد است. و اگر فاقد شد ماء سر وجود را، پس در مرآت تعين صعيدي و تجلي تقييدي بعض از آن محال را تطهير كند و در كسوه ي تقييد، سر وجود را مشاهده كند، فان التراب احد الطهورين [8] و رب الماء هو رب الصعيد. [9] قال تعالي: هو الذي في السماء اله و في الارض اله. [10] پس سر وضوء اضمحلال كثرات است در عين جمع؛ و تيمم رؤيت وحدت است در كسوه ي كثرت. و سر اين سر وضوء رؤيت حق است و نفي غير: هو الاول و الآخر و الظاهر و الباطن. [11] و تيمم رؤيت ذات مقدس است در كسوه ي غير: لو دليتم بحبل الي الارض السفلي، لهبطتم علي الله. [12] .

و بالجمله، وضوء دست و رو شستن از ما سوي است: الا من اتي الله بقلب سليم. و تيمم رؤيت او است در آينه ي اشياء، ما رأيت شيئاً الا و رأيت الله معه او فيه [13] - داخل في الاشياء لا كدخول شي ء في شي ء. [14] .

و ايضاً وضوء تطهير به آب است قبل التنزل؛ و تيمم تطهير به آن است پس از تنزل؛ و از اين جهت احد الطهورين است به مقتضاي سرايت حكم باطن به ظاهر و غيب به شهادت. و ايضاً وضوء تطهير از نقايص و حدود است، ف ما اصابك من حسنة فمن الله و ما اصابك من سيئة فمن نفسك. [15] و تيمم



[ صفحه 43]



رجوع نقايص است به حق، بالعرض: قل كل من عند الله. [16] .