همان گونه كه پيش از اين گفتيم، احكام و دستورات اسلامي، احكامي جداي از هم نيستند؛ بلكه همه آن ها با هم تشكيل يك سيستم دقيق و حساب شده را مي دهند. چنانچه به يك يا چندين مورد از اين دستورات عمل نشود، حاصلش انسان هايي نامتعادل خواهد بود كه به هيچ وجه مورد نظر اسلام نيست. در اين بحث، يعني ديدن زكات در كنار ساير احكام، دو نتيجه مورد نظر است: اول، مشخص شدن اهميت زكات؛ براي مثال وقتي بسياري از مسلمانان اهميت نماز را مي دانند و در برپايي آن اهتمام مي ورزند، وقتي بدانند كه هميشه و يا در اكثر موارد، زكات به همراه نماز آمده است، در دادن زكات نيز اهتمام مي ورزند. دوم، اكتفا نكردن به يك يا چند دستور اسلامي است كه باعث رشد همه جانبه جامعه اسلامي و مسلمانان مي گردد. در سطرهاي بعدي به آياتي كه زكات در كنار ساير احكام ذكر شده اشاره مي شود.

1. نماز: در اين مورد در بخشي جداگانه به بحث خواهيم پرداخت. در اين جا به اين توضيح اكتفا مي كنيم كه در كنار زكات به هيچ كاري بيش از نماز توصيه نشده است.

2. اطاعت از خدا و رسول خدا: شايد اگر همه مسلمانان واقعاً خود را ملزم به اطاعت از پروردگار بدانند، انجام همه دستورات و از جمله زكات دادن امري آسان و بلكه مطلوب خواهد شد. از اين رو سه مرتبه در كنار زكات دستور به اطاعت از خدا و رسول او داده شده است.

وَ اَقيمُوالصَّلوةِ وَ اتُوالزَّكوةِ وَ اَطيعُوالرَّسُولِ لَعَلَّكُمْ تُرْحَمُونَ و... آتينَ الزَّكوةِ وَ اَطِعْنَ الله وَ رَسُولِه... و اتُوالزَّكوةَ وَ اَطيعُوالله وَ رَسُولَهُ... (مجادله، آيه 13)

3. انفاق و بخشش: اگر زكات را انفاق واجب بشماريم، مناسب ترين دستور در كنار زكات، دعوت به بخشش و انفاق مستحب است. بنابراين در قرآن هم اين تناسب رعايت شده و سه بار اين بخشش با توجه به جزييات ذكر شده است. در سوره بقره آيه 177 مي خوانيم:... وَ اتَي الْمالَ عَلي حُبَّهِ ذَوِي الْقُرْبي وَ الْيَتامي وَ الْمَساكينَ وَ ابْنَ السَّبيلِ وَ السّائِلينَ وَ فِي الرِّقابِ... «دارايي خود را در راه دوستي با خدا به خويشاوندان، يتيمان و فقيران و رهگذران و گدايان بدهد» در اين آيه موارد بخشش نيز به ترتيب بيان شده است. هم چنين... وَ اَقْرَضْتُمُ اللهَ قَرْضَاً حَسَناً...(مائده، آيه 12) كه قرض دادن به بندگان را برابر قرض دادن به خداوند غني مي داند و...... وَ اَقْرِضُو اللهَ قَرْضاً حَسَناً (مزمل، آيه 20)

4. وفاي به عهد و پيمان: در تفسير نمونه ذيل آيه 177 سوره بقره مي خوانيم: «مسلمانان موظفند سه وظيفه را در مورد همه انجام دهند خواه طرف مقابل مسلمان يا كافر، نيكوكار يا بدكار باشد: وفاي به عهد، امانت داري و احترام به پدر و مادر» [1] شايد بتوان زكات دادن را اداي عهد از سوي ثروتمندان نسبت به فقيران و نيازمندان جامعه دانست. در قرآن بعد از توصيه به زكات مي خوانيم:... وَالْموفُونَ بِعَهْدِهِمْ اِذا عاهَدُوا... (بقره، آيه 177) و در توصيف صفات مؤمنان مي خوانيم: وَالَّذينَ هُمْ لِاَماناتِهِمْ وَ عَهْدِهِمْ راعُونَ (مؤمنون، آيه 8) «آنان كه به امانت ها و عهد خود كاملاً وفا مي كنند.»

5. نيكي كردن: همان گونه كه در بالا گفتيم نيكي به پدر و مادر جزء وظايفي است كه در مورد غيرمسلمانان نيز بايد رعايت شود. اصولاً در اسلام وظيفه احترام به پدر و مادر از جايگاه ويژه اي برخوردار است. اما در اسلام به اين دستور قناعت نشده و اخلاق نيكو را براي سايرين هم تعميم مي دهد. به طور كلي خوش خلقي صفتي انساني است كه هر انساني فطرتاً به سوي آن تمايل دارد. وَ بِالْوالِدَيْنِ اِحْساناً وَ ذِي الْقُرْبي وَ الْيَتامي وَ الْمَساكينِ وَ قُولُوا لِلنَّاسِ حُسْناً... (بقره، آيه 83) همان گونه كه مي بينيد در اين آيه حتي بر نيك سخن گفتن نيز توصيه شده است. در سوره مؤمنون نيز، مؤمنان را از بر زبان راندن سخنان لغو و بيهوده برحذر مي دارد.... عَنِ اللَّغْوِ مُعْرَضُونَ (مؤمنون، آيه3) «از سخن لغو و بيهوده دوري مي كنند.»

6. امر به معروف و نهي از منكر: اگر زكات و انفاق و قرض الحسنه را رابطه بندگان خدا با يكديگر بدانيم، امر به معروف و نهي از منكر نوع ديگري از اين ارتباط است. هر دو در جهت ياري رساندن به يكديگر هستند. اما دسته اول كمك اقتصادي و دسته دوم انتقادي سازنده. لذا در قرآن در كنار سفارش به كمك از نوع اول، امر به معروف و نهي از منكر نيز جايگاه مهمي در سيستم دقيق احكام اسلامي دارد....يَأْمُرُونَ بالْمَعْرُوفِ وَ يَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ... (توبه، آيه71) و...اَمَرُوا بِالْمَعْروُفِ وَ نَهَوْا عَنِ الْمُنْكَرِ... (حج، آيه 41)

7. جهاد: «وَ جاهِدُوا فِي الله حَقَّ جِهادِهِ...» (حج، آيه 78) «براي خدا، حق جهاد در راه او را به جاي آريد...» آن هنگام كه زكات نوعي از درآمد حكومت اسلامي قرار مي گيرد و با امر به معروف و نهي از منكر برادران و خواهران ايماني خود را اصلاح كرديد. آيا نوبت به دفع خطر دشمنان به وسيله جهاد نمي رسد؟

در آيه هفتاد و هفت سوره نسا نيز اين موضوع را مورد تأييد قرار داده است.

8. به جز خداي را نپرستيد: توحيد شرط اول پذيرش دين و بعد از آن احكام الهي است. اين موضوع در آيه هشتاد و سه سوره بقره ذيل موارد ميثاق و پيمان از بني اسرائيل بيان شده است.

9. صبر و شكيبايي در هنگام مشكلات و سختي ها موضوع اين آيه است. «و الصّابِرينَ فيِ البَأساءِ وَالضَّرّاءِ وَ حِينَ البأسِ...» (بقره، آيه177)

10. «الرّاسِخُونَ فِي العِلْمِ مِنْهُمْ...» (نسا، آيه162) آنان در علم ثابت قدم هستند. امروز وقت گفت و گو در مورد اهميت علم در اسلام گذشته است. به راستي آيا وقت عمل و فتح قله هاي دانش نيست؟

11. باز هم دعوت به تقوا در سوره اعراف آيه 156.

12. رعايت پاكدامني: در سوره مؤمنون يكي ديگر از صفات انساني مؤمنان را مي خوانيم، «وَ الَّذينَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حافِظُونَ» (مؤمنون، آيه5)

13. كار نيكو: گفته ها و ناگفته ها را قرآن در يك كلام خلاصه مي كند. «فِعل الخيرات» (انبيا، آيه 73) كار نيكو كنيد و فطرت شما بهتر از هر راهنمايي، شما را به سوي كار نيكو هدايت مي كند.

14. و در آخر: «وَاعْتَصِمُوا بِاللهِ هُوَ مَوْليكُم فَنِعْمَ الْمَوْلي وَ نِعْمَ النَّصير» (حج، آيه78) «به خدا متوسل شويد كه او پادشاه و مولي و حافظ و ياريگر شماست و نيكو ناصر و مولايي است.»