از نظر اسلام نماز مانند ساير عبادات داراي درجات و مراتبي است و بالاترين درجات آن، اين است كه نمازگزار هنگام نماز، خشوع داشته باشد. در روش امامان معصوم مي بينيم كه آن بزرگواران به دليل خشوع و ترسي كه از خداوند داشته اند اندام مباركشان در حال نماز مي لرزيد.

نيز يكي از خصوصيات مؤمنان كه در قرآن مجيد آمده است: خضوع و خشوع و تواضع در برابر خداوند بزرگ و خالق بي همتاست.

قرآن در اين مورد مي فرمايد: «مؤمنان پيروز و رستگار شدند و به هدف هاي عالي و نهايي خود كه از جمله بهشت است در تمام ابعاد رسيدند و آنان كساني هستند كه در نمازهايشان خاشع اند. [1] .

خشوع و خضوع در نماز، يك حالت تواضع و ادب جسمي و روحي است كه در برابر شخصيت بزرگ و مهمي در انسان. پيدا مي شود، به طوري كه آثارش در بدن ظاهر مي گردد.

در اين جا قرآن، نماز خواندن را تنها نشانه مؤمن نمي شمارد، بلكه خشوع در نماز را از ويژگي هاي آنان مي شمرد. اشاره به اين كه نماز آنان مانند خيلي از نمازگزاران، تنها الفاظ و حركاتي بي روح و فاقد معني نيست، بلكه به هنگام نماز آن چنان حالت توجه به پروردگار در آنان پيدا مي شود كه از غير او جدا مي گردند و به خداي خود مي پيوندند.

آنان چنان غرق حالت تفكر و حضور قلب و راز و نياز با پروردگار



[ صفحه 224]



مي شوند كه بر تمام ذرات وجودشان اثر مي گذارد.

آنان هنگام نماز خود را ذره اي در برابر وجودي بي پايان و قطره اي در برابر اقيانوسي بي كران مي بينند.

اولياءالله و پيشوايان بزرگ اسلام هنگام نماز آن چنان ترس و خشوعي در دلشان پيدا مي شد كه به كلي از غير خدا بيگانه مي شدند.

در حديثي چنين آمده است: پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله تا قبل از آمدن آيه ي خشوع هنگام نماز گاهي به آسمان نگاه مي كرد، اما هنگامي كه آيه «الذينهم في صلواتهم خاشعون» [2] .

نازل شد ديگر به آسمان نظر نكرد و دائم به زمين نگاه مي كرد. [3] .

اگر انسان در نماز، خشوع داشته باشد نگاه به آسمان و اطراف خود نمي كند. بدن خود را نمي خاراند، با ريش خود بازي نمي كند.

روزي پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله مردي را ديد كه در حال نماز با ريش خود بازي مي كند.

فرمود: اگر اين در قلبش خشوع بود اعضاي بدنش نيز خاشع مي شد. [4] .