يكي ديگر از فلسفه هاي مهم نماز كه حتي از فلسفه ي گذشته مهمتر مي باشد، آن است كه انسان را به «ياد خدا» مي اندازد و اين ريشه و مايه ي اصلي هر خير و سعادت است. حتي عامل بازدارنده ي اصلي نهي از فحشاء و منكرات نيز همين «ياد خدا» مي باشد.

ياد خدا مايه ي حيات قلب ها و آرامش دل هاست و هيچ چيز به پايه ي آن نمي رسد. قرآن در اين باره مي فرمايد:



[ صفحه 59]



«الا بذكر الله تطمئن القلوب» [1] .

آگاه باشيد، ياد خدا مايه اطمينان دل ها است

«ذكر خدا» روح نماز و همه ي عبادت هاي ديگر است. اقوال، افعال، اذكار، مقدمات و تعقيبات نماز «ياد خدا» را در دل انسان ها زنده كرده و غفلت و غرور و بي توجهي نسبت به «خدا» را از دل ها بيرون مي كند.

خداوند متعال درباره ي اين فلسفه ي اساسي نماز، با صراحت تمام به حضرت موسي خطاب مي كند و مي فرمايد:

«اقم الصلوة للذكري» [2] .

اي موسي! نماز را بر پا دار تا دائم به ياد من باشي (و هرگز مرا فراموش نكني).

در اين جا خداوند، پس از بيان مهم ترين دعوت انبيا كه مساله توحيد است، از عبادت خداوند يگانه به عنوان يك ثمره براي درخت ايمان و توحيد ياد كرده است و به دنبال آن، دستور به نماز، يعني بزرگ ترين عبادت و مهم ترين پيوند خلق با خالق و مؤثرترين راه براي فراموش نكردن ذات پاك او داده است.

معاذ بن جبل كه يكي از ياران رسول گرامي اسلام صلي الله عليه و آله است درباره «ذكر خدا» چنين مي گويد:

هيچ يك از اعمال آدمي براي نجات او از عذاب الهي برتر و بالاتر از «ذكر خدا» نيست.

از او پرسيدند حتي جهاد در راه خدا؟



[ صفحه 60]



گفت: آري؛ زيرا خداوند مي فرمايد: «و لذكر الله اكبر» [3] .

او نيز مي گويد: از پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله پرسيدم:

كدام عمل انسان، براي نجات او از آتش برتر و بالاتر است؟

فرمود: اين كه هنگام مرگ و ملاقات با ملك الموت زبان تو، به «ذكر خداوند» بزرگ مشغول باشد.

از اين دو آيه به دست مي آيد كه روح و اساس، هدف و پايه، مقدمه و نتيجه و بالاخره فلسفه ي مهم نماز، همان «ياد خدا» است؛ همان «ذكر الله» است كه در آيات فوق به عنوان برترين نتيجه، بيان شده. البته ذكري كه مقدمه فكر و فكري كه انگيزه عمل بوده باشد.

در اين باره حديثي از امام صادق صلي الله عليه و آله آمده است كه در تفسير «و لذكر الله اكبر»

فرمود: «ياد خدا» كردن به هنگام انجام دادن فعل حلال و حرام انسان به ياد خدا بيفتد و به سراغ حلال برود و از حرام چشم بپوشد. [4] .