نماز و نيايش در سيره و سخن امام صادق
در مورد نقش انسان پرور نماز و نيايش و رابطه ي انسان با خدا از امام صادق آورده اند كه چنين فرمود:
«... و في الركوع أدب، و في السجود قرب، و من لا يحسن الأدب لا يصلح القرب؛» [1] .
[ صفحه 139]
در ركوع نماز است كه ادب بنده ي عبادت كننده و يكتاپرست در برابر خدا جلوه گر مي شود. و در سجده هاي آن، راهي است براي نزديك شدن به خدا و قرب معنوي به ذات بي همتاي او؛ و كسي كه مراتب ادب را در بندگي به صورت شايسته اي به جاي نياورد، شرايط و صلاحيت نزديك شدن به خدا را ندارد.
و نيز آورده اند كه فرمود:
«ما يمنع احدكم اذا دخل عليه غم من غموم الدنيا أن يتوضا، ثم يدخل المسجد فيركع ركعتين يدعو الله فيها؟ أما سمعت الله تعالي يقول:
«و استعينوا بالصبر و الصلوة و انها لكبيرة الا علي الخاشعين -» [2] .
هنگامي كه اندوهي از اندوه هاي اين جهان بر دل شما نشست، چه چيز شما را باز مي دارد كه وضو بسازيد و به مسجد برويد و در آنجا دو ركعت نماز عشق و اخلاص بخوانيد و از خداي گره گشا بخواهيد كه گرفتاري و اندوه شما را برطرف سازد؟!
آن گاه افزود: آيا نشنيده ايد كه خداي مهر گستر مي فرمايد: از شكيب و نماز ياري بجوييد؛ و راستي كه اين كار، جز بر فروتنان راستين، بسي گران است؟ [3] .
و نيز از آن حضرت آورده اند كه در بياني روشنگر فرمود:
«امتحنوا شيعتنا عند ثلاث:
عند مواقيت الصلاة كيف محافظتهم عليها؛
و عند اسرارهم كيف حفظهم لها عند عدونا؛
و الي اموالهم كيف مواساتهم لاخوانهم فيها؛» [4] .
شيعيان و دوستداران ما را به وسيله ي سه چيز بيازماييد:
[ صفحه 140]
1. به بهادادن به فرارسيدن وقت نماز، كه مراقبت آنان در مورد خواندن نماز در اول وقت چگونه است؟
2. در حفظ اسرار خود كه چگونه اسرار خود و جامعه و مذهب خود را در برابر دشمن ما نگاه مي دارند؟
3. و به وسيله ي دارايي شان آنان را بيازماييد و ببينيد آيا برادران و خواهران خود را از دارايي خود بهره ور مي سازند و در فراز و فرود روزگار نسبت به آنان ايثار مي كنند؟
و نيز در تعبيري بسيار زيبا و عارفانه فرمود:
«ان الصلاة حجرة الله في الأرض؛» [5] .
نماز و نيايش با روح، دژ و نگهبان خدا در زمين و زمان، براي بندگان خداجو و نمازگزار است.
و نيز فرمود:
«ان الله يدفع بمن يصلي من شيعتنا عمن لا يصلي منهم، و لو اجتمعوا علي ترك الصلاة لهلكوا...؛»
خدا از سر مهر و به بركت نماز و نمازگزاران راستين از شيعيان ما، كيفر و بلا را از آنان كه نماز نمي خوانند، دور مي سازد؛ و اگر همه ي آنان نماز را وانهند، كيفر و عذاب بر آنان فرود خواهد آمد. خدا همچنين به بركت آن گروه از پيروان راستين ما كه زكات و حقوق مالي خويش را مي پردازند، كيفر و بلا را از كساني كه زكات نمي دهند، دور مي سازد؛ و اگر همه ي آنان زكات و حقوق مالي خود را ندهند، كيفر و بلا بر آنان فرود خواهد آمد؛ و نيز خدا به بركت كساني كه حج با معنويت و
[ صفحه 141]
با شرايط بجا مي آورند، كيفر و بلا را از كساني كه حج نمي روند و يا آن را به گونه اي شايسته و خدا پسندانه انجام نمي دهند، دور مي كند؛ و اگر همه ي آنان اين برنامه ي عبادي را وانهند، گرفتاري و بلا بر همه فرود خواهد آمد.
و سرانجام آنكه همسر امام صادق آورده است كه آن حضرت در آخرين ساعت زندگي در اين جهان، ديدگانش را گشود و رو به خاندانش فرمود:
«اجمعوا لي كل من بيني و بينه قرابة؛»
همه ي كساني را كه با من پيوند خويشاوندي دارند، گرد آوريد.
همه را گرد آورديم، آن گاه آن حضرت به هر يك، نگاهي دقيق و سرشار از مهر و صفا افكند و چنين فرمود:
«... ان شفاعتنا لا تنال مستخفا بالصلاة؛» [6] .
به كساني كه نماز و رابطه ي عاشقانه و خالصانه ي خود را با خدا سبك بشمارند، شفاعت ما نخواهد رسيد.
و اين سان روشنگري فرمود كه بايد نماز را بزرگ شمرد و فرارسيدن وقت آن را غنيمت دانست و به آن بها داد، نه بسان برخي آن را سبك شمرد، چرا كه سبك شمردن نماز و نيايش يعني بها ندادن به روش مترقي پيشوايان راستين در عبادت خدا، و اين كار سبب حرمان از مهر خدا و بهشت زيباي او و محروميت از شفاعت اهل بيت مي گردد.
اينك بايد انديشيد و پرسيد كه كدامين كار عبادي، به پاي نماز و
[ صفحه 142]
نيايش با خدا مي رسد؟
بايد ديد چه كار معنوي و انساني مي تواند ارزشمندتر از نماز باشد، كه خدا به بركت آن، به نمازگزاران آگاه و با اخلاص، اين گونه وعده ي بخشش و آمرزش و نويد نعمت مي دهد؟
راستي كه چه مژده ي روح بخش و چه نويد اميدوار كننده اي است براي آن ايمان داراني كه به نماز و نيايش با خدا و عشق به او دل بسته اند، و با واژه ها و مفاهيم جانبخش نماز به معراج مي روند!
درست به همين جهت است كه بهترين لحظه هاي انسان با ايمان آن لحظه هايي است كه به نماز مي ايستد و در پيشگاه محبوبش به سجده مي رود و با او به زمزمه و بيان سخن دل مي پردازد.
آري، اين است جايگاه پرفراز نماز در ميان ديگر كارها و ديگر برنامه هاي روزانه ي عبادي در سيره و سخن امام صادق.
برخي از اعمال عبادي و اخلاقي، ممكن است گاه تعطيل گردد، يا به تعويق افتد؛ به عنوان مثال: رفتن به ميدان جهاد و دفاع، براي يك بيمار و يا نابينا واجب نيست؛ اما نماز در هر حال و در همه جا با انسان همراه و همدم است.
پاورقي
[1] بحار / ج 85 / ص 108.
[2] ترجمه ي مجمع البيان / ج 1 / ص 100.
[3] بقره / آيه ي 45.
[4] خصال صدوق / ج 1 / ص 103.
[5] بحار / ج 78 / 199.
[6] بحار / ج 83 / ص 20؛ فروع كافي / ج 3 / ص 270 / حديث 15.