عصاره ي سخن
عصاره ي چكيده ي سخن در مورد نماز و نيايش اين است كه: نماز و نيايش در آينه ي قرآن جايگاه بلند و پرفرازي دارد، چرا كه نماز راستين و با شرايط، يك برنامه ي جامع و مترقي عبادي و انساني است كه در تمام شئون زندگي فرد و جامعه و مديريت آن، ساري و جاري است، و ضمن بازداشتن آنان از بيداد و خودكامگي و حق كشي، نقش سازنده و معجزه آسايي در رشد و شكوفايي آنان ايفا مي كند.
نماز واقعي انسان را به پالايش و خودسازي، به بهداشت جسم و جان، به مبارزه با هرگونه پليدي و پلشتي فردي، خانوادگي،
[ صفحه 84]
اجتماعي، اقتصادي، سياسي، فرهنگي، هنري و اخلاقي برمي انگيزد، و به ايجاد روح تعاون و همدلي و برادري و برابري در ميان خانواده ي بزرگ بشري راه مي نمايد.
فرد و خانواده و جامعه و مديريت آن را به رعايت حقوق و حرمت هستي بخش، به رعايت حقوق پدر و مادر، به رعايت حقوق همسر و همنشين، به رعايت حقوق فرزند و شاگرد و زيردست، به رعايت حقوق همسايه ي دور و نزديك، به رعايت حقوق محرومان و آسيب پذيران و زندانيان و اسيران، به رعايت حقوق بشر و به رعايت حقوق ديگر پديده ها و نعمت هاي خدا بر مي انگيزد.
به همين جهت است كه قرآن:
1. نماز واقعي - نه سوداگرانه و سلطه جويانه و ابزاري - را، ياد جانبخش و انسان پرور خدا اعلام مي دارد؛
«أقم الصلاة لذكري -» [1] .
2. به انجام شايسته ي آن فرمان مي دهد؛
«يا بني أقم الصلاة -» [2] .
3. آن را بازدارنده ي از زشتكاري عنوان مي دهد:
«و أقم الصلاة ان الصلاة تنهي عن الفحشاء و المنكر -» [3] .
4. هدف ابراهيم خليل پدر توحيد گرايان و روش پرستش خاندان او مي نگرد:
«ربنا ليقيموا الصلاة... -» [4] .
[ صفحه 85]
5. از زبان مسيح، آن را سفارش خدا مي داند:
«... و اوصاني بالصلوة و الزكوة ما دمت حيا -» [5] .
6. نشان مردم با ايمان و آزادمنش و رمز رابطه ي عاشقانه ي انسان رشد يافته و دگردوست با خدا مي نگرد؛ «... و يقيمون الصلوة و مما رزقناهم ينفقون -» [6] .
7. به مراقبت از آن سرود عشق و ايمان توصيه مي كند؛
«حافظوا علي الصلوات و الصلوة الوسطي -» [7] .
8. از ويژگي هاي مردم توحيدگرا مي شناسد؛
«انما المؤمنون الذين اذا ذكر الله و جلت قلوبهم... الذين يقيمون الصلوة... -» [8] .
9. نماز و فرهنگ عادلانه ي نماز و راه و رسم مترقي آن را [9] .
[ صفحه 86]
نشانه ي جامعه ي شايسته اعلام مي كند؛
«... والذين استجابوا لربهم و أقاموا الصلاة و أمرهم شوري بينهم... -» [10] .
10. نماز و نيايش را از برنامه هاي شبانه روزي و از ويژگي هاي معنوي رستگاران مي شمارد؛
«قد افلح المؤمنون -
الذين هم في صلاتهم خاشعون -» [11] .
11. آن را از عوامل پيروزي و پايداري و سرافرازي ترسيم مي كند؛ «و استعينوا بالصبر و الصلوة... -» [12] .
12. آموزش نماز و يادآوري و فرمان به آن را براي خانواده و جامعه لازم مي شمارد و آن را راه خودسازي و نشان برازندگي و
[ صفحه 87]
خشنودي خدا مي نگرد؛
«و كان يامر اهله بالصلوة و الزكوة... -» [13] .
14. انجام بدون شور و شوق آن را نشان نفاق و بازيگري و بي چهرگي مي داند:
«و لا يأتون الصلوة الا و هم كسالي -» [14] .
15. تباه كننده ي نماز و راه و رسم عادلانه و انساني آن را، منفور بارگاه خدا اعلام مي كند:
«فخلف من بعدهم خلف اضاعوا الصلوة... -» [15] .
16. غفلت كننده ي از نماز را سخت هشدار مي دهد؛
«فويل للمصلين -
الذين هم عن صلاتهم ساهون - [16] .
17. وانهندگان نماز و نيايش را از دوزخيان نگون بخت مي شمارد؛
«ما سلككم في سقر -
قالوا لم نك من المصلين -
و لم نك نطعم المسكين -
و كنا نخوض مع الخائضين -
و كنا نكذب بيوم الدين -
حتي أتانا اليقين -
فما تنفعهم شفاعة الشافعين -
[ صفحه 88]
فما لهم عن التذكرة معرضين -» [17] .
ما، از نمازگزاران راستين نبوديم،
و بينوايان را غذا نمي داديم،
و با ياوه گويان ياوه مي گفتيم.
و روز پاداش را دروغ مي شمرديم،
تا آن گاه كه مرگ ما در رسيد...
18. و بازدارنده ي از نماز و نيايش را شيطان رانده شده مي نگرد؛
«انما يريد الشيطان ان يوقع بينكم العداوة و البغضاء في الخمر و الميسر و يصدكم عن ذكر الله و عن الصلوة فهل انتم منتهون -» [18] .
19. و نماز و نيايش با خدا را رمز شكوفايي رابطه ي عاشقانه و آگاهانه با سرچشمه ي هستي و از نشانه هاي ياران پيامبر و رهروان راه او مي شمارد؛
«محمد رسول الله و الذين معه أشداء علي الكفار رحماء بينهم تراهم ركعا سجدا -» [19] .
20. برپايي راستين نماز و فرهنگ نماز و راه و رسم آزاد منشانه ي آن را در جامعه، نشان و وظيفه ي مديريت درست انديش مي خواند؛
«الذين ان مكناهم في الارض اقاموا الصلاة... -» [20] .
[ صفحه 89]
21. و بر اين انديشه رهنمون است كه انجام راستين نماز و عبادت خدا، انسان را از آفت هاي ذلت باري چون بخل و حرص و آز و طمع و خودخواهي و خودكامگي مي پالايد و به او امنيت انساني و اخلاقي مي بخشد؛
«ان الانسان خلق هلوعا.. الا المصلين -
الذين هم علي صلاتهم دائمون -» [21] .
22. و كيفر وانهادن آن را، آتش دوزخ اعلام مي دارد؛
«فلا صدق و لا صلي -
ولكن كذب و تولي...
ثم أولي لك فأولي -» [22] .
آن روز است كه به انكارگر روز پاداش و كيفر، گفته مي شود: او، هرگز، نه حق را باور كرد و ايمان آورد، و نه نماز خواند، به خاطر اين حق ناپذيري و ترك نماز عذاب خدا بر تو سزاوارتر است.
[ صفحه 91]
پاورقي
[1] طه / آيه ي 14.
[2] لقمان / آيه ي 17.
[3] عنكبوت / آيه ي 45.
[4] ابراهيم / آيه ي 37.
[5] مريم / آيه ي 31.
[6] بقره / آيه ي 3.
[7] بقره / آيه ي 239.
[8] أنفال / آيه ي 3.
[9] نماز و نيايش، فرهنگ و راه و رسم زيبا و پرجاذبه اي در ابعاد گوناگون زندگي دارد كه يكي از شاخصه هاي آن، در بعد فردي و خانوادگي و اجتماعي و سياسي و اقتصادي و... روش مترقي مشورت و لوازم آن، همچون آزادي بيان و قلم و احزاب و انجمن هاي مدني و صنفي و نيز نظرخواهي و رفراندم در گستره ي ملي و جهاني و يا روش مديريت به سبك دموكراسي و مردم سالاري است.
رهاورد مشورت را - كه از فرهنگ نماز و نيايش راستين مي جوشد - در يك نگاه متفكرانه مي توان اين سان فهرست نمود:
1. كاهش لغزش ها و اشتباهات در برنامه ها و تصميم ها و در عمل.
2. بهره وري رايگان از خرد جمعي و ملي و جهاني.
3. شكوفايي انديشه ها و استعدادها.
4.بها و شخصيت دادن به ديگران و ساختن شرايط و فضاي مساعد براي رشد آنان.
5. به رسميت شناختن حقوق بشر.
6. گشودن راه به سوي دموكراسي يا بهترين شيوه ي موجود مديريت و حكومت.
7. مسدود ساختن بيراهه ي ويرانگر استبداد و انحصار و اختناق و سانسور و مانع تراشي در راه ارتباط مردم و توسعه ي ارتباطات، كه يكي از راه هاي رشد فرد و جامعه و مديريت آن و از شاخصه هاي پيشرفت و شكوفايي است.
8. انگيزش مهر و همدلي و جوشش مشاركت ملي.
9. راه شناخت وزن عملي و تجربي و عملي افراد و احزاب و راه تجربه آموختن و كارآمد شدن آنها.
10. راه جلب مهر و لطف خدا، چرا كه «يد الله مع الجماعة».
11. جامع تر و پربارتر شدن طرح ها و برنامه ها و مديريت ها و كاهش تلفات و ضايعات.
12. و مسدود ساختن راه هاي منفي و ويرانگر، نظير انگيزش حسادت و رواج غيبت و تهمت و شايعه و جك و متلك و بي رونق ساختن روش تخريب و خشونت و...
[10] شوري / آيه ي 38.
[11] مؤمنون / آيه هاي 1 - 2.
[12] بقره / آيه ي 45.
[13] مريم / آيه ي 56.
[14] توبه / آيه ي 54؛ نساء / 142.
[15] مريم / آيه ي 59.
[16] ماعون / آيه هاي 3 - 4.
[17] مدثر / آيه هاي 42 - 49.
[18] شيطان تنها مي خواهد با شراب و قمار، ميان شما دشمني و كينه توزي پديد آورد، و شما را از ياد خدا و از نماز باز دارد؛ پس آيا شما از نزديك شدن به آن ها باز مي ايستيد؟ مائده / 91.
[19] فتح / آيه ي 29.
[20] حج / آيه ي 41.
[21] راستي كه انسان سخت آزمند و بي تاب آفريده شده است. هنگامي كه بدي و رنجي به او مي رسد، سخت عجز و لابه مي كند؛ و هنگامي كه خير و نعمتي به او مي رسد، بخل و حرص مي ورزد؛ مگر نمازگزاران راستين و آگاه؛ همان كساني كه بر نماز خود پايداري مي ورزند...؛ معارج / 19 - 22.
[22] قيامت / 23 - 35.