سوره ي حمد
- بسم الله الرحمن الرحيم؛
به نام خداوند رحمت گر مهربان
بسم الله، سر آغاز كتاب وحي است. بسم الله، نه تنها در ابتداي قرآن كه در آغاز تمام كتاب هاي آسماني بوده است. بسم الله، سر لوحه ي عمل همه ي انبياء بوده است.
به زبان آوردن بسم الله در شروع هر كاري سفارش شده است.
امامان معصوم (عليهم السلام) اصرار داشتند كه در نماز بسم الله را بلند بگويند تا جايي كه بلند گفتن بسم الله از ويژگي هاي شيعه به حساب آمده است.
- الحمد لله رب العالمين؛
ستايش خداي را كه پروردگار جهانيان است.
وقتي انسان در برابر عظمت بيكران خداوند قرار مي گيرد و همه ي كمال ها و جمال ها و زيبايي ها را از او مي يابد و او را پروردگار و مدبر همه ي آفرينش مي شناسد زبان به حمد و ستايش مي گشايد حمد و ستايشي كه در آن معناي پرستش نهفته است.
ما، در آغاز مكالمه ي خود با خدا شيرين سخن مي گوئيم و زبان به بيان خرمي ها و كمالات او مي گشائيم پس چه بهتر كه در آغاز سخن گفتن با ديگران نيز چنين باشيم.
- الرحمن الرحيم؛
(خداوند) رحمت گر مهربان.
رحمن و رحيم هر دو از كلمه ي رحمت گرفته شده اند. رحمن، رحمت
[ صفحه 68]
گسترده ي الهي است كه همه ي انسان ها را شامل مي شود و چون آفتابي است كه بر خوب و بد، و زشت و زيبا مي تابد ولي رحيم، رحمت ويژه اي است كه به عنوان پاداش و نتيجه ي كارهاي خوب تنها بر نيكوكاران نازل مي شود.
- مالك يوم الدين؛
مالك و فرمانرواي روز جزا.
يكي از نام هاي روز قيامت «يوم الدين» است يعني روز كيفر و پاداش. خداوند هم مالك است و هم ملك. مالك است يعني همه چيز در واقع براي اوست و مالكيت ديگران اعتباري است. ملك است يعني پادشاه و فرمانرواي حقيقي است.
روز قيامت كه پرده ها از جلو چشمان ما كنار مي رود او را مالك و ملك خواهيم يافت وگرنه او هم در دنيا و هم در آخرت مالك و ملك است.
- اياك نعبد و اياك نستعين؛
تنها تو را مي پرستيم و تنها از تو ياري مي جوييم.
وقتي نمازگزار خداوند را همه كاره ي خود و جهان دانست و بدان اعتراف كرد، از جان و دل به او دل مي بندد، تنها او را مي پرستد و تنها از او ياري مي جويد. او ديگر بنده ي طاغوت ها، بنده ي شرق و غرب و بنده ي زر و زور نمي شود و در برابر هيچ قدرتي سر كرنش فرود نمي آورد.
- اهدنا الصراط المستقيم؛
ما را به راه راست راهبر باش!
كلمه ي صراط كه بيش از 40 بار در قرآن آمده است، به معناي راه هموار، روشن و وسيع است. ما از خدا مي خواهيم كه همه ي مسلمانان را به بزرگراه سعادت هدايت كند؛ بزرگراهي كه به راحتي ما را به خدا برساند.
كسي كه مي خواهد در صراط مستقيم قرار گيرد بايد راه هوس هاي خود، راه هوس هاي مردم، راه طاغوت ها و راه نادرست نياكان و پيشينيان
[ صفحه 69]
خود را كنار بگذارد و تنها در راه مستقيمي كه توسط انبياء و امامان ترسيم شده است، حركت كند.
- صراط الذين انعمت عليهم؛
راه آنان كه نعمتشان دادي.
نمازگزار اين حقيقت را باور دارد كه راه مستقيم، راهي است پيمودني و پيش از او كساني اين راه را پيموده اند، لذا از خدا مي خواهد كه او را در زمره ي آنان قرار دهد. آنان كساني هستند كه خداوند آنان را مشمول نعمت هاي خود ساخته است.
قرآن، پيامبران، صديقان، شهدا و صالحان را از جمله ي كساني مي داند كه از نعمت هدايت برخوردار شده اند.
و نمازگزار از خدا مي خواهد كه دنباله رو آنان باشد.
- غير المغضوب عليهم و لا الضالين؛
همانا كه نه در خور خشم اند و نه گمراهان و گمگشتگان (اند).
نمازگزار در پايان سوره ي حمد از خدا مي خواهد كه جزء دو گروه نباشد و راه آنان را نپيمايد.
1. غضب شدگان، آنان كه چون فرعون و قارون و ابولهب و چون قوم عاد و ثمود و بني اسرائيل در برابر حق و حقيقت و دين و خدا جبهه گيري مي كردند و مورد خشم او قرار گرفتند.
2. گمراهان و گمگشتگان، آنان كه حيران و سر در گم اند. نه راه انبياء را برگزيده اند و از آنان جانبداري مي كنند و نه راه مخالفان و معاندان را برگزيده اند. آنان افرادي بي تفاوت، بي درد، و رفاه طلب هستند كه به فكر شهوت و شكم خود هستند و كاري به حق و باطل ندارند. مانند عابدان پس از حضرت عيسي (عليه السلام) يا عالم نمايان دنيا دوست.
[ صفحه 70]