اين نوشته را با چند سفارش به خويشتن و هر آن كس كه اين نوشته به او مي رسد، به پايان مي بريم.

غفلت از خداوند متعال سبب آلودگي است و نماز چونان آب حياتي است كه سبب زدودن هر چرك و آلودگي مي شود. اين سخن را اميرمؤمنان علي عليه السلام از رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم نقل مي كند كه فرمود: «شبهها رسول الله بالحمة تكون علي باب الرجل فهو يغتسل منها في اليوم و الليلة خمس مرات، فما عسي أن يبقي عل يه من الدرن»؛ [1] پيامبر اسلام صلي الله عليه و آله و سلم نماز را تشبيه كرد به گرمابه اي كه بر در سراي مرد باشد و هر روز پنج بار خود را در آن شستشو دهد كه هرگز چرك و آلودگي در بدن او نخواهد ماند. بنابراين ذكر خداوند كه با نماز حاصل مي شود، هر چرك و آلودگي را مي زدايد.

سفارش ويژه به نماز جمعه در روز جمعه براي همين «ذكر» است. ذيلا در اين خصوص پاره اي از نصوص تقديم مي شود:

1. نماز جمعه مصداق كامل ذكر است، چون خداي تعالي مي فرمايد: (يا أيها الذين آمنوا اذا نودي للصلوة من يوم الجمعة فاسعوا الي ذكر الله و ذروا البيع ذلكم خير لكم ان كنتم تعلمون)؛ [2] اي مؤمنان چون براي نماز جمعه ندا داده شد، به سوي ذكر خدا بشتابيد و داد و ستد را واگذاريد.



[ صفحه 181]



2. دستور به شتاب به سوي ذكر خدا، يعني نماز جمعه و ترك هر آنچه غير از آن است، داده شده؛ زيرا ترك داد و ستد كه در آيه آمده خصوصيتي ندارد و هر چيزي كه با نماز منافات دارد، بايد ترك شود.

3. روي برتافتن از ذكر خدا - كه همان نماز جمعه باشد - نهي شده، چنان كه در سوره ي «منافقين» مي خوانيم: (يا أيها الذين امنوا لا تلهكم أموالكم و لا أولادكم عن ذكر الله). [3] اي مؤمنان! زنهار كه اموال شما و فرزندانتان شما را از ياد خدا غافل كند.

4. قرائت دو سوره ي جمعه و منافقون در نماز جمعه، به جهت نكات ياد شده، رجحان و برتري دارد.

خداي تعالي به سبب عنايت ويژه اي كه به نماز كه ستون دين است دارد، درباره ي منافقان مي فرمايد: (و اذا قاموا الي الصلوة قاموا كسالي) [4] ؛ و چون به نماز مي ايستند، همراه با كسالت مي ايستند؛ يعني اين گروه هيچ گاه خداوند را بندگي نمي كنند، چه در نماز و چه در غير آن چون روزه، حج و.... در اين آيه تنها بر نبود نشاط آنان در نماز اشاره شده است، درباره ي مستان نيز به همين نكته اشارت رفته كه مي فرمايد: (لا تقربوا الصلوة و أنتم سكاري حتي تعلموا ما تقولون) [5] ؛ در حال مستي نزديك نماز نشويد تا زماني كه بدانيد چه مي گوييد.

چون غفلت زده اي كه استحقاق ويل دارد [؛ (فويل للمصلين - الذين هم عن صلوتهم ساهون)] [6] همانند مستي است كه نمي داند چكار مي كند، او نيز از نزديك شدن به نماز نهي شده است، زيرا نماز مانند قرآن است و جز كسي كه از چرك غفلت و خونابه نسيان و آلودگي ريا و مانند آن پاك و مطهر باشد، نبايد آن را



[ صفحه 182]



مس كند.

از ميان عبادتهايي كه ماسوي الله در پيشگاه خدا دارند، براي نشان دادن اهميت نماز، تنها از آن ياد شده است، چون خداي سبحان مي فرمايد: (ألم تر أن الله يسبح له من في السموات و الأرض و الطير صافات كل قد علم صلاته و تسبيحه و الله عليم بما يفعلون) [7] ؛ آيا ندانسته اي كه هر كه و هر چه در آسمانها و زمين است براي خدا تسبيح مي گويند، و پرندگان نيز در حالي كه در آسمان پر گشوده اند، تسبيح او مي گويند؟ همه نماز و نيايش خود را مي دانند و خدا به آنچه مي كنند داناست. همچنين نويد تولد حضرت يحيي، در نماز روزي حضرت زكريا عليه السلام شد، چنان كه فرمود: (فنادته الملائكة و هو قائم يصلي في المحراب أن الله يبشرك بيحيي...) [8] ؛ پس در حالي كه وي ايستاده و در محراب خود دعا مي كرد، فرشتگان او را ندا دادند كه: خداوند تو را به ولادت يحيي مژده مي دهد.

همچنين از اين قبيل، كه دلالت بر اهتمام به امر نماز و حال آن مي كند، روايتي است كه درباره ي زكات اميرالمؤمنين عليه السلام در حال ركوع رسيده است، چون اصل زكات گرچه نياز با نيت قربت دارد و در جاهاي مختلف، نزديك و قرين نماز قرار گرفته است، ولي همراه شدن زكات به نماز، شايد موجب فضيلت مضاعفي است كه باعث نزول آيه ولايت شده است، چون مي فرمايد: (انما وليكم الله و رسوله و الذين آمنوا الذين يقيمون الصلوة و يؤتون الزكوة و هم راكعون) [9] ؛ ولي شما تنها خدا و پيامبر اوست و كساني كه ايمان آورده اند، همان كساني كه نماز برپا مي دارند و در حال ركوع زكات مي دهند.



[ صفحه 183]



چون نماز ستون دين است و با اقامه ي آن دين سرپا و با ضايع سازي آن دين ضايع مي گردد، از اين رو آتش جنگ همواره بين نمازگزار و ميان دشمن آشكار او، يعني همان شيطان فريبكار، برافروخته است، چون شيطان مي خواهد بر نمازگزار چيره شود و او را ريشه كن سازد، او با فريب نويد مي دهد و آرزومند مي گرداند، گمراه مي سازد و زشتي ها را پيش او زينت مي بخشد. [10] از اين رو مصلا محراب، يعني محل نبرد و نمازگزار، مجاهد الهي در طرد جنگجويي مهاجم و دفع و اسير ساختن اوست. از اين رو بايد در اين پيكار سلاح برگيرد و براي مؤمن اسلحه اي جز خواري در پيشگاه خدا و بندگي او نيست كه به شكل گريه بر خويشتن بروز مي كند. چنان كه علي عليه السلام در نيايشي كه به كميل آموخت فرمود: «و سلاحه البكاء». بنابراين، كسي كه نه بر تنگي لحد مي گريد و نه بر تاريكي قبر اشك مي ريزد و نه بر دوري مسافت و كمي توشه و جز اينها گريه مي كند كه همه دهشت زا و وحشت آفرينند، سلاحي در جنگ با شيطان كه در قلب او وسوسه مي كند، ندارد. اما اگر سلاح برگيرد مناجات با خدا او را نجات مي دهد و گريه وي را رهايي مي بخشد، تا به دژ محكم و استوار توحيد و ولايت وارد شود و چون داخل گرديد، از عذاب ايمن خواهد شد.

تنها شناخت مصيبت بزرگ مرگ، گريه آور است و مصيبت بزرگ تر پس از مرگ (عذاب قيامت و خواري آن) كه جز با عقل مؤيد به نقل و نقل همدست با عقل شناخته نمي شود، مگر در مواردي كه عقل را راهي به آن نيست.

از چيزهايي كه از اهميت نماز پرده برمي دارد، روايتي است كه درباره ي حق نماز بر



[ صفحه 184]



نمازگزار رسيده، به گونه اي كه بر نمازگزار لازم مي كند، چنان با اخلاص و حضور نماز گزارد كه گويا در حال وداع و ديدار آخر با نماز است؛ زيرا اقتضاي وداع اخلاص و حضور است، و همان طور كه روايت خاص درباره ي وداع با طواف و روزه رسيده، درباره ي عموم نمازها نيز روايت وداع آمده است. پس هر نمازي نماز وداع است، به علت آن نيز اشاره شد. [11] .