از اين قبيل روايتي است كه سعيد بن مسيب نقل مي كند، او گفت: مردم از شهر مكه خارج نمي شدند تا حضرت علي بن الحسين، سيد العابدين عليه السلام خارج گردد، وقتي او خارج شد، من هم با او بيرون آمدم، در بعضي از منازل فرود آمد و دو ركعت نماز گزارد و در سجودش تسبيح گفت، به نحوي كه همه ي درختان و كلوخ ها با او تسبيح مي گفتند! ما بيمناك شديم، سپس او سر برداشت و فرمود: اي سعيد! آيا به هراس افتادي؟ عرض كردم: آري اي فرزند پيامبر خدا صلي الله عليه و آله و سلم، فرمود: «هذا التسبيح الأعظم...» [1] تسبيح بزرگ همين است [كه هر سنگ و كلوخي آن را همراهي كنند].

آنچه مي توان در تأثير اين گونه تسبيح اعظم گفت چند چيز است؟

1. درخت و كلوخ و مانند آن با زبان تكوين به سعيد چيزي آموختند كه پيش از آن نمي دانست، گرچه اصل تسبيح معلوم و در توان او بوده است.

2. هم صدا شدن سنگ و كلوخ با امام اقتدا به اوست، چنان كه به حضرت داود عليه السلام اقتدا كردند. هنگامي كه خداي سبحان فرمان داد با داود عليه السلام هم صدا گرديد: (يا جبال أوبي معه و الطير) [2] ؛ اي كوهها با او در تسبيح هم صدا شويد، و اي پرندگان هماهنگي كنيد. همه با داود عليه السلام هم آوايي كرده، ذكر خدا گفتند و توحيد او سرودند، درست همان گونه كه در اقتدا به امام جماعت معروف است.

3. پرده و پوشش از جلوي چشم و گوش همراهان حضرت سجاد عليه السلام برداشته



[ صفحه 175]



شد تا اينكه تسبيح درخت و كلوخ را شنيدند و آن را فهميدند و پيش از آن نمي دانستند چنان كه خداي سبحان مي فرمايد: (ان من شي ء الا يسبح بحمده ولكن لا تفقهون تسبيحهم) [3] ؛ هيچ چيز نيست جز اين كه در حال ستايش، تسبيح او مي گويد، ولي شما تسبيحشان را درنمي يابيد. و غير اين موارد، از قبيل چيزهايي كه ممكن است انسان با تدبر و كاوش درباره ي راز تسبيح اعظم و تأثير آن در جهان هستي، بدان دست يازد. به ويژه اگر معترف باشد كه دست يازيدن به چنين رازي بزرگ و تسبيحي سترگ اختصاص به امام معصوم عليه السلام ندارد، گرچه حد والاي آن مخصوص اهل عصمت است.

غرض اين كه، وقتي بنده ذلت را احساس و ادراك كند و به آن اعتراف نمايد، و نزد مولايي كه همه ي عزت - اصلي و حقيقي - را به خود اختصاص داده، اظهار زبوني و خواري نمايد، به عزت عرضي و مجازي خود مي رسد و آن گونه مي گويد كه امام صادق عليه السلام در حال سجده عرضه داشت: «سجد وجهي اللئيم لوجه ربي الكريم» [4] ؛ صورت بخيل من بر پروردگار كريم من سجده كرد.