از مستحبات تعقيب، سجده شكر است، راز سجود، همان خواري و زبوني در پيشگاه خداوند است كه به صورت سجده شكل مي گيرد، چنان كه راز ركوع نيز بزرگداشت و تعظيم است كه به گونه ي خم شدن تمثل مي يابد، و راز طواف بيت الله الحرام، فدا شدن است كه به شكل دور زدن صورت مي گيرد.

در توقيع مولاي ما حضرت صاحب العصر عليه السلام نقل شده كه فرمود: «ان سجدة الشكر من ألزم السنن و أوجبها، و لم يقل ان هذه السجدة بدعة الا من أراد أن يحدث في دين الله بدعة» [1] ؛ به راستي سجده ي شكر از لازم ترين و واجب ترين سنتهاست، و كسي نگفته اين سجده بدعت است، جز اين كه خود او مي خواهد در دين خدا بدعتي ايجاد كند.

از علتهاي گزينش حضرت موساي كليم عليه السلام به پيامبري اين است كه وي در برابر خداوند، بسيار خوار، رام و زبون بود، ذلت خويش را به صورت قرار گرفتن گونه راست و چپ به زمين پس از نماز، نشان مي داد، و چون موسي عليه السلام دانست كه خداوند متعال بدين جهت او را برگزيده، بر خواري و زبوني خويش افزود و به سجده افتاد و گونه هاي خويش را به خاك ماليد، خداوند به وي وحي فرستاد كه: اي موسي! سرت را بلند كن و دستت را به جايگاه سجودت بكش و با آن صورت خويش را مسح كن، اين مسح را تا هر جاي بدنت كه دست برسد نيز ادامه بده كه از هر بيماري، درد، آفت و نقص در امان خواهد بود. [2] .

راز سجود چون افتادگي و زبوني در برابر خداوند متعال است، اين افتادگي



[ صفحه 173]



سبب نزديك شدن به خداوند مي شود همان گونه كه در پايان سوره «علق» آمده است - زيرا كسي كه براي خدا خود را زبون قلمداد مي كند، چيزي حاجب او نيست، و وقتي حجاب نداشت، فاصله ي كوچ او به سوي خدا كوتاه است، چنان كه در دعاي ابوحمزه ثمالي وارد شده است - از اين رو چنين شخصي به لقاي خدا نايل مي شود و كسي كه در برابر خداوند افتاده تر باشد، به او نزديك تر است. همچنين در دعاي حضرت زين العابدين امام سجاد عليه السلام نيز مي خوانيم: من كمترين كمترين ها و ذليل ترين ذليل ها و مانند ذره يا كمترم. [3] در صورتي كه امام سجاد عليه السلام نزديك ترين نزديكها و عزيزترين عزيزها نزد خداوند سبحان است.

بين اصول عام و مهم امامت تفاوتي نيست، لذا همه ي پيشوايان اهل بيت عليهم السلام بر اين راه مستحكم بودند، بلكه درباره ي اميرمؤمنان علي عليه السلام روايت شده است كه ايشان نخستين كسي بود كه براي خداوند سجده ي شكر بجاي آورد، و نخستين كس از اين امت بعد از رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم بود كه پس از سجده ي شكر، صورت خويش را بر زمين نهاد. [4] علي عليه السلام چنين بود كه پيوسته در سجده مي فرمود: «أناجيك يا سيدي كما يناجي العبد الذليل مولاه...»؛ [5] آقاي من تو را آن گونه مناجات مي كنم كه بنده ي ذليل مولاي خويش را....

چون حيات هر ذكر از قبيل تهليل (لا اله الا الله) تحميد (الحمدلله) تسبيح (سبحان الله) و تكبير (الله اكبر) بستگي به راز آن دارد، چنان كه زنده كردن هر ذكر كسي را كه در لايه هاي حجاب ذات، وصف و فعل مرده است، بسته به راز ذكراست و ذكر امام معصوم عليه السلام و سجود او زنده به راز ذكر اوست، از اين رو ذكر او



[ صفحه 174]



زنده كننده ي مردگان و بيدار كننده ي خفتگان است، گرچه همه چيز ذاتا زنده و در باطن بيدار است.