تعقيب نماز داراي مراتب متفاوت و درجات و فضايل مختلفي است؛



[ صفحه 163]



- امام صادق عليه السلام در جواب كسي كه از او پرسيد: من بلافاصله پس از نماز در پي نياز و كارم مي روم ولي دوست دارم به تعقيب پردازم، فرمود: «ان كنت علي وضوء فأنت معقب» [1] ؛ اگر با وضو باشي گويا در حال تعقيب نماز هستي. آنچه گفته شد اجمال سخن در اصل تعقيب و برتري آن بود. اما آنچه از روايات كه در تعيين تعقيب و برخي از اسرار آن آمده، به شرح زير است.

- حريز از زراره از امام باقر عليه السلام نقل مي كند كه فرمود: وقتي سلام نماز گفتي سه بار دستهايت را به تكبير بالا بر؛ «اذا سلمت فارفع يديك بالتكبير ثلاثا». [2] شايد راز بالا بردن دستها اين باشد كه جان نيز، چون شكل ظاهري بالا رفتن دستها، بالا مي رود و حجاب برطرف مي شود، چنان كه در بخش «سرآغاز» گذشت، و شايد راز سه مرتبه تكبير گفتن همان باشد كه در خلال بحثهاي پيش اشاره شد كه راز سه مرتبه تكرار كلمه «وحده» در توحيد، اعلام به مراحل سه گانه ي توحيد ذاتي، وصفي و فعلي است، در اينجا نيز چنين است و سه مرتبه تكبير نشان مي دهد خداي سبحان بزرگ تر از آن است كه چيزي بتواند در ذات، وصف و فعل، شريك و انباز او گردد. البته آنچه گفته شد با اين حديث، منافات ندارد كه درباره ي تسبيحات حضرت فاطمه زهرا عليهاالسلام وارد شده و مي فرمايد:

- «ما عبدالله بشي ء من التمجيد أفضل من تسبيح فاطمة عليهاالسلام و لو كان شي ء أفضل منه لنحله رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم من فاطمة عليهاالسلام» [3] ؛ خداوند سبحان با هيچ ذكري برتر از تسبيحات حضرت زهرا عليهاالسلام پرستيده و ستايش نمي شود، و اگر چيزي برتر از آن وجود مي داشت، پيامبر خدا صلي الله عليه و آله و سلم همان را به حضرت فاطمه عليهاالسلام بخشيده بود.



[ صفحه 164]



- نيز فرمود: «من سبح تسبيح فاطمة فقد ذكر الله الذكر الكثير»؛ [4] كسي كه با تسبيح حضرت فاطمه زهرا عليهاالسلام خداوند را تسبيح گويد، با ذكر فراوان خدا را ياد كرده است. اين احاديث به منزله ي شرح آن متن (حديث اول) و باز شده ي آن است، و اختلاف اين دو دسته روايات اختلاف به اجمال و تفصيل است؛ از اين رو بين اين دو تنافي نيست.

- براي اهميت تسبيح حضرت زهرا عليهاالسلام امام صادق عليه السلام مي فرمايد: «انا نأمر صبياننا بتسبيح فاطمة عليهاالسلام كما نأمرهم بالصلاة»؛ [5] ما همان گونه كه فرزندانمان را به نماز فرمان مي دهيم، به تسبيح حضرت فاطمه عليهاالسلام نيز امر مي كنيم.