نمازگزاري كه با خداي خويش به نجوا مي پردازد، خود را به زيور نماز مي آرايد، و با صورت آن شكل مي گيرد. نماز جز مناجات با پروردگار، و براي مناجات، حقيقتي جز وجه پايدار خدا نيست، پس براي نمازي كه نمازگزار با آن عجين شده سهمي



[ صفحه 159]



جز مشاهده ي وجه الله نمي ماند، وجه اللهي كه شعاع آن همه ي حدود داخلي و حواشي خارجي نماز را زير پوشش گرفته است.

از اينجا راز اذكاري كه پيش از شروع نماز آمده و نيز آنچه به عنوان تعقيبات به نماز ملحق مي شود، روشن مي گردد. شايد از اين رو خداي سبحان فرموده است: (فاذا فرغت فانصب - و الي ربك فارغب) [1] ؛ چون فراغت يافتي به طاعت كوش، و با اشتياق به سوي پروردگارت روي آور؛ يعني آن گاه كه از نماز خويش (بنا به احتمالي) فارغ شدي، بر ادامه ي عبادت به تعقيبات آن بكوش و بايد شوق و رغبت تو تنها به خداوند باشد، نه به غير او.

چون «رهبت» به معناي ترسيدن به وزان «رغبت» يعني اشتياق است، وقتي رغبت به خدا منحصر شد، چون حرف جر [«الي» بر «ربك»] مقدم شده، رهبت نيز به او منحصر مي شود؛ زيرا هر دو به يك سياق اند. بنابراين، ترس نيز بايد تنها از خدا باشد. از اين رو مسعدة بن صدقه از امام باقر عليه السلام روايت كرده كه درباره ي آيه ي (فاذا فرغت فانصب...) فرمود: «فاذا قضيت الصلاة... فانصب في الدعاء». [2] يعني هنگامي كه نمازت به پايان رسيد، به نيايش بكوش.