اصل «سلام» در شب معراج تمثل يافت. هنگامي كه پيامبر خدا صلي الله عليه و آله و سلم در نماز شب معراج نشست و دستورهاي تشهد و صلوات را اجرا كرد، توجهي كرد ناگاه صفوف فرشتگان، فرستادگان و پيامبران را حاضر ديد! به او گفته شد: اي محمد بر آنان



[ صفحه 148]



سلام كن؛ «فقال السلام عليكم و رحمة الله و بركاته، فأوحي الله - عزوجل - اليه أن السلام و التحية و الرحمة، و البركات أنت و ذريتك»؛ [1] گفت: سلامت، رحمت و بركات خداوند بر شما باد، خداوند به او وحي كرد: من سلام، تحيت و رحمت هستم، و تو و دودمان تو بركات هستيد.

تأويل سلام، همان مورد رحمت قرار گرفتن از ناحيه ي خداوند است، چنان كه اميرالمؤمنين عليه السلام فرمود:... تأويل اين كه مي گويي: «السلام عليكم و رحمة الله و بركاته»، درخواست ترحم از جانب خداي سبحان است، و معناي اين جمله آن است كه نماز امان شما از عذاب قيامت است - سپس فرمود: - كسي كه تأويل نمازش را اين گونه نداند، نمازش ناقص است؛ «من لم يعلم تأويل صلاته هكذا فهي خداج، أي ناقصة». [2] .

- در كتاب علل الشرايع از امام رضا عليه السلام روايت شده اگر كسي بگويد: چرا سلام، موجب خارج شدن نمازگزار از حالت نماز قرار داده شد و به جاي آن، تكبير يا تسبيح يا چيز ديگري قرار داده نشد؟ در پاسخ گفته مي شود: چون سخن گفتن مخلوق با ورود به نماز حرام و توجه به خالق براي او لازم مي شود، رهاسازي نماز و انتقال از حال نماز با آغاز كلام مخلوق، يعني سلام صورت مي گيرد. [3] .

- نيز در علل الشرايع است كه از امام صادق عليه السلام درباره ي علت وجوب سلام در نماز سؤال شد، فرمود: «لأنه تحليل الصلاة»، سلام موجب رها كردن نماز است. مفضل بن عمر پرسيد: پس براي چه نمازگزار با اشاره به جانب راست سلام مي دهد و به جانب چپ اشاره نمي كند؟ فرمود: زيرا فرشته اي كه نيكيها را مي نگارد، به طرف



[ صفحه 149]



راست گمارده شده، و فرشته اي كه بدي ها را مي نويسد، به جانب چپ است و نماز از نيكيهاست كه در آن بدي وجود ندارد، از اين رو سلام نماز به جانب راست داده مي شود نه چپ. پرسيدم پس براي چه گفته نمي شود «السلام عليك» با اين كه فرشته جانب راست يك نفر است، بلكه گفته مي شود: «السلام عليكم»؟ فرمود سلام به صورت جمع [السلام عليكم] براي آن است كه هم به فرشته طرف راست سلام كرده باشد و هم به فرشته ي جانب چپ، ولي فضيلت طرف راست بر چپ با اشاره ي به راست تحقق مي يابد... - سرانجام مفضل بن عمر پرسيد - براي چه بيرون آمدن از نماز با سلام صورت مي گيرد؟ فرمود: زيرا سلام، تحيت و درود بر آن دو فرشته است. سپس فرمود: در برپاداري نماز با حدود آن و ركوع و سجود و سلام، سلامت عبد از آتش دوزخ لحاظ شده، و چنانچه در قيامت، نماز بنده ي نمازگزار پذيرفته شود. ساير اعمالش نيز پذيرفته مي شود پس اگر نمازش سالم باشد همه ي اعمال وي نيز سالم خواهد بود و اگر سالم نباشد و به او برگشت داده شود، ساير اعمال شايسته ي او نيز مردود خواهد بود. [4] .

- در كتاب معاني الأخبار، از عبدالله بن فضل هاشمي نقل است كه گويد: از امام صادق عليه السلام درباره ي معناي «سلام» پرسيدم، فرمود سلام نشانه ي ايمني و بيرون رفتن از نماز است. گفتم: فدايت شوم چگونه؟ فرمود: در گذشته مردم چنين بودند كه چون كسي بر آنان نيز وارد مي شد و سلام مي داد به اين معنا بود كه از شر او در امان هستند و اگر آنان نيز جواب سلام او را مي دادند، بدين معنا بود كه او نيز از شر آنان در امان است. اما اگر در حال ورود سلام نمي كرد، از شر او در امان نبودند و اگر آنان نيز پاسخ نمي دادند، از شرشان در امان نبود. اين اخلاق در ميان عرب رواج داشت. پس سلام، نشانه ي خروج از نماز و آزاد شدن سخن گفتن قرار داده شد، و



[ صفحه 150]



اين نكته را تأمين مي كند كه چيزي نتواند داخل نماز شود و آن را فاسد كند، سلام نامي از نامهاي خداوند - عزوجل - است كه نمازگزار، خطاب به دو فرشته اي كه از جانب خداوند بر او گمارده شده اند، انجام مي دهد. [5] .