راز قنوت، تشهد، سلام و...

شكي نيست كه جهان تكوين با زيرساخت فرمان پذيري و هدايت، نظم يافته و در آن، مجالي براي نافرماني و گمراهي نيست؛ زيرا مهار هر موجود تكويني تنها به دست خداي سبحان است و آن پروردگار بلند مرتبه، بر راه راست است و هر چه مهار هستي اش به دست كسي باشد كه بر راه راست، قطعا ره يافته و هدايت شده است؛ اين نكته از اين آيه استفاده مي شود: (و ما من دابة الا هو اخذ بناصيتها ان ربي علي صراط مستقيم). [1] اين آيه بر دو اصل مذكور دلالت دارد، و چون در جهان تكوين عرصه اي براي سرپيچي، تمرد و نافرماني نيست، پس در جهان امكان هر موجودي با كمال ميل و رغبت، از پروردگار خويش فرمانبردار است، چنان كه از اين آيه استفاده مي شود: (فقال لها و للأرض ائتيا طوعا أو كرها قالتا أتينا طائعين). [2] .

بنابراين، آنچه از گمراهي و فريبكاري مشاهده مي شود، تنها در جهان تشريع است، چون مكلف در پيمودن هر يك از دو راه هموار يا فريبنده اختيار دارد، و به راستي عبادت به ويژه نماز - براي هماهنگي دو نظام تشريع شده است، پس در نماز، احوال تمثل نظام تكوين، از قبيل فرمان پذيري و هدايت، تشريع يافته است.

از جمله احوال نمايان گر خضوع، قنوت است؛ زيرا قنوت عبارت است از لابه،



[ صفحه 140]



مويه و «تبتل» [3] ، يعني ترك محبت دنيا و توجه و اخلاص در برابر پروردگار جليل، و چون خداي سبحان «جواد» است، آرزومندانش را نااميد و گدايان درگاه خويش را مأيوس نمي كند.

امام صادق عليه السلام فرمود: هيچ بنده اي دست به جانب خداي عزيز و غالب بالا نمي برد، جز اين كه خداوند حيا مي كند آن دست را خالي و پوچ برگرداند، از اين رو آنچه مي خواهد از فضل خويش در آن دست قرار مي دهد. بنابراين، هر گاه يكي از



[ صفحه 141]



شما دست به دعا برداشت، پايين نياورد جز اين كه به صورت خويش بكشد. [4] اين معنا غير از ثمره اي است كه از ذكرهاي قنوت عايد بنده مي شود، ذكرهايي كه بيانگر التماس و لابه و بيچارگي عبد است و مي فهماند كه حالت خاكساري از بنده جدايي ناپذير است و او نمي تواند از چنين حالتي خارج گردد. مانند دعايي كه در نماز وتر خوانده مي شود: «... پروردگارا بد كردم... اين دستهاي من به كيفر بدكرداري هايم در برابر توست، و اين گردن من است كه در مقابل آنچه انجام داده است، خضوع دارد...». [5] .

درباره ي اهميت قنوت كه نمودي از يك راز تكويني است و سبب همساني راز تكويني و نظام تشريع است، حضرت حسين بن علي عليهماالسلام فرمود: از آن زمان كه پسري شش ساله بودم، مي ديدم رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم در همه ي نمازها قنوت مي خواند. [6] آن حضرت به گونه اي بود كه در همه ي نمازهاي جدش صلي الله عليه و آله و سلم حاضر مي شد و فردي پاك، هوشمند، مراقب و حسابگر بوده همه چيز را زير نظر داشت تا هر آنچه را جدش انجام مي دهد، برايش روشن شود؛ زيرا مردم مأمورند احكام را از سنت و روش پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم اخذ كنند.

امام صادق عليه السلام نيز درباره ي اهميت قنوت مي فرمايد: هر كس عمدا قنوت را ترك گويد نماز نخوانده است؛ «من ترك القنوت متعمدا فلا صلاة له» [7] يعني نمازش كامل نيست؛ زيرا هدف نماز هدايت به نظام تكوين است، يعني پيروي كامل و هدايت فراگير، و قنوتي كه مظهر تام انقطاع و بريدن از دنيا و پيوستن به پروردگار جليل و لابه به درگاه اوست، سبب كمال نماز است و آنگاه كه ترك شود، نماز



[ صفحه 142]



كمال برتر خويش را از دست داده است.