نمازگزار هر گاه از دو سويه ي خشم و گمراهي رهيد، بر صراط مستقيم راه پوييد، و عبادتش را بر پايه اخلاص كامل به درگاه خداوند متعال عرضه داشت، به «يقين» يعني به عين اليقين مي رسد، و آنچه با برهان فهميده به چشم مي بيند و آنچه را قرآن



[ صفحه 90]



در اين آيه به او نويد داده مي يابد: (واعبد ربك حتي يأتيك اليقين) [1] هدف اين آيه بيان فايده است نه غايت؛ زيرا معناي آيه اين است كه از بركات و فوايد عبادت به مرتبه ي يقين رسيدن است، نه اين كه مقصود آيه محدود كردن عبادت و تعيين حد و مرز آن به يقين باشد به گونه اي كه وقتي يقين حاصل شد ديگر نيازي به عبادت نباشد و عبادت به كفشي ماند كه وقتي راه پوي به وادي مقدس يقين رسيد، لازم باشد آن را از پاي درآورد؛ بلكه عبادت به مانند دو مقدمه ي در علم منطق است كه براي رسيدن به نتيجه ضروري است؛ عبادت نردبان و وسيله ترقي به درجه ي برتر و بالاتر است، به گونه اي كه لازم است هر دو مقدمه در حدوث و بقا تا پايان رسيدن به نتيجه حفظ شوند و نردبان براي رسيدن به اوج كمال همچنان محفوظ بماند كه اگر دو مقدمه از بين بروند، نتيجه از بين مي رود و هر گاه نردبان سقوط كند، انسان سرنگون مي گردد، همانند سرنگوني شيطان رانده شده از درگاه خداوند متعال، كه به او گفته شد: (فاهبط منها فما يكون لك أن تتكبر فيها). [2] .