نيت چون امري قلبي و دروني است و مردم بر آن آگاهي نمي يابند، ريا و سمعه و مانند آن بدان راه نمي يابد؛ زيرا از ديدگاه و شنودگاه مردم خارج است، اما عمل چون ديده و شنيده مي شود پذيراي نفوذ رياست، از اين رو امام صادق عليه السلام بنا به نقل كتاب علل الشرايع از روايت زيد شحام، اين معنا را علت براي اين كه چرا نيت مؤمن



[ صفحه 71]



از عمل او بهتر است قرار داده است. [1] .

ليكن تأمل در آنچه گذشت مقصود را روشن مي سازد، چون ريا جز از راه نيت به عمل سرايت نمي كند. نيت، چون از چشم و گوش مردم پوشيده و پنهان است، به لباس و پوشش عمل تنزل مي يابد تا ديده و شنيده شود.

عقل عملي، با توجه به شئون و آثاري كه دارد، مانند اراده، اخلاص و...، نوري است كه خداي بخشاينده به وسيله آن عبادت مي شود و بهشت به دست مي آيد، لذا هر گاه اين نور پرتوافشان باشد، و به گرفتگي و انخساف نگرايد، ايمان و اخلاص حاصل مي شود، و هر گاه بر اثر پيروي از هوي و هوس منخسف گردد نتيجه آن كفر يا رياست. اين سخن از روايت كليني - رحمه الله - از امام صادق عليه السلام استفاده مي شود كه فرمود: ميان ايمان و كفر جز كم خردي چيزي فاصله نمي شود، گفته شد يابن رسول الله صلي الله عليه و آله و سلم راز اين سخن چيست؟ فرمود: بنده خدا خواسته ي خود را نزد مخلوق مي برد، اگر نيتش را نزد خداوند خالص سازد، خداوند خواسته اش را زودتر برآورده مي كند. [2] نزديك به مفاد اين حديث روايتي است كه برقي از حضرت ابوجعفر عليه السلام نقل كرده است كه فرمود: «بين حق و باطل، جز كمي عقل چيزي فاصله نيست!» به حضرت عرض كردند: چگونه مي تواند چنين باشد اي فرزند رسول خدا؟ فرمود: «بنده عملي را انجام مي دهد كه خشنودي خدا در آن است، ليكن غير خدا را در آن عمل اراده مي كند! اگر او عمل خويش را براي خدا خالص مي كرد، به آن چيزي كه از غير خدا خواسته زودتر دست مي يافت». [3] .



[ صفحه 72]