راز نيت

مراد از نيت در اينجا قصد عنوان در باب عبادات نيست، مانند اين كه نيت مي كند نماز ظهر يا عصر بخواند و نيز نيت در باب معاملات مراد نيست، مانند نيت در پرداخت بدهي يا هبه و بخشش. چنان كه مقصود از نيت در اينجا قصد وجه، مانند قصد وجوب و استحباب نيز نيست، بلكه مراد از نيت در اينجا، تنها خصوص «قصد قربت» و نزديكي به خداي سبحان است. زيرا محور سخن در بحثهاي عرفاني، كلامي و اخلاقي كه درباره ي شايستگي قلب و رستگاري آن است، تنها قصد قربت است.

در خصوص نيت و اهتمام آن، آيات و احاديث فراواني وارد شده است، مانند: (لا تبطلوا صدقاتكم بالمن و الأذي كالذي ينفق ماله رئاء الناس) [1] و مانند (و مثل الذين ينفقون أموالهم ابتغاء مرضات الله و تثبيتا من أنفسهم كمثل جنة بربوة أصابها وابل...) [2] و همچنين قول خداوند متعال در اين آيه: (قل ان صلاتي و نسكي



[ صفحه 64]



و محياي و مماتي لله رب العالمين - لا شريك له و بذلك أمرت و أنا أول المسلمين). [3] .

نيز همچون احاديثي كه از اهل بيت عليه السلام نقل شده است: علي بن ابي طالب عليه السلام از پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم نقل كرده كه فرمود: «لا عمل الا بنية و لا عبادة الا بيقين و لا كرم الا بالتقوي» [4] به مضمون اين روايت روايات فراواني وجود دارد كه از كثرت و معروفيت نيازي به ذكر آنها نيست، مفاد همه ي آنها اين است كه براي عامل، نصيبي جز به نيت، و اندازه و چگونگي آن نيست.

گواه اين سخن، روايتي است از رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم كه فرمود: «انما الأعمال بالنيات» پاداش كردار انسان جز بر اساس نيتها نيست و: «لكل امرء مانوي»؛ براي هر كس همان مي ماند كه نيت اوست، كسي كه براي كسب آنچه نزد خداست پيكار مي كند، پاداشش بر عهده ي خداست، و كسي كه براي رسيدن به متاع دنيا و به نيت غنيمت به پيكار برخيزد پاداشي براي او جز آنچه در سر داشته نيست. [5] .

همچنين پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم در وصيت به ابوذر مي فرمايد: «وليكن لك في كل شي ء نية حتي في النوم و الأكل» [6] ؛ بايد براي تو در هر چيز نيتي باشد، حتي در خواب و خوراك.

بنابراين، نيت به معناي قصد نزديكي به خداوند سبحان، روح عمل است، عمل با آن زنده مي شود و بدون آن مي ميرد، و پيداست كه مرده هيچ اثري ندارد، عبادت با



[ صفحه 65]



قصد تقرب، صحيح مي گردد و بدون آن باطل است، و چون نيت داراي درجاتي است صحت نيز مراتبي دارد، گرچه اين مراتب در اصل فرمانبرداري و امتثال، و در سقوط اعاده و قضا شريك اند، ليكن بر هر يك از مراتب ياد شده ثواب مخصوصي است، و تقرب ويژه اي كه از آن فراهم مي آيد. اين ثواب و تقرب بدون رسيدن بدان مرتبه حاصل نمي شود.