از آنچه گذشت تو را ممكن شود تا راز لزوم طهارت از نجاست، و راز پاك سازي بدن، لباس و سجده گاه و... را از نجاست بيابي، همچنين ممكن است راز لزوم حلال بودن لباس و مكان از اين كه حق ديگران بدان تعلق گرفته باشد، به دست آيد؛ زيرا كسي كه مخاطب به خطاب لزوم اداي حق غير است، دل مشغولي دارد و آسوده خاطر نيست تا بتواند سخن بگويد و با خداي خويش مناجات كند، چه رسد كه پروردگار با او مناجات نمايد.

با تأمل در آنچه گذشت مي توان به راز وقت و استقبال قبله نيز پي برد و اين كه نزد معبود حقيقي، نه بامدادي تصور مي رود نه شامگاهي، از اين رو رسول خدا صلي الله عليه و آله و سلم در معراج، نماز ظهر به جاي آورد با اين كه شب بود؛ زيرا معراج به دنبال اسراء و سير شبانه اي صورت گرفت كه در پاسي از شب اتفاق افتاد، چنان كه فرمود: (سبحان الذي أسري بعبده ليلا من المسجد الحرام الي المسجد الأقصي الذي باركنا حوله) [1] ؛ همان گونه كه حضرت معبود در جهت خاصي نيست كه جايي باشد و جاي ديگر نباشد چنان كه خود فرمود: (فأينما تولوا فثم وجه الله)؛ [2] ؛ و به هر جا روي بگردانيد همانجا روي خداست.

چون عرصه تنگ است و دل فارغ نيست و سردرد امان نمي دهد، برادران سالك و پوينده مرا معذور مي دارند كه از بسط به قبض و از شرح و توضيح به اصل و متن، و



[ صفحه 43]



از تفصيل به اختصار بسنده كردم؛ (لعل الله يحدث بعد ذلك أمرا). [3] .