برگرفته از توضيح المسائل عمليه امام خميني (ره)

با سلام به خواننده گرامي، واجبات نماز به طور خلاصه از توضيح المسائل حضرت امام خميني (ره) تقديم مي گردد.

اذان و اقامه:

مسأله 916- براي مرد و زن مستحب است پيش از نمازهاي يوميه اذان و اقامه بگويند، ولي پيش از نماز عيد فطر و قربان، مستحب است سه مرتبه بگويند الصلاة و در نمازهاي واجب ديگر سه مرتبه الصلاة را به قصد رجاء بگويد.

مسأله 917- مستحب است در روز اولي كه بچه به دنيا مي آيد يا پيش از آن كه بند نافش بيفتد، در گوش راست او اذان و در گوش چپش اقامه بگويند.

مسأله 918- اذان هيجده جمله است: الله اكبر چهار مرتبه اشهد ان لا اله الا الله، اشهد ان محمدا رسول الله، حي علي الصلواة، حي علي الفلاح، حي علي خير العمل، الله اكبر، لا اله الا الله هر يك دو مرتبه، و اقامه هفده جمله است يعني دو مرتبه



[ صفحه 126]



الله اكبر از اول اذان و يك مرتبه لا اله الا الله از آخر آن كم مي شود و بعد از گفتن حي علي خير العمل بايد دو مرتبه قد قامت الصلواة اضافه نمود.

مسأله 919- اشهد ان عليا ولي الله جزء اذان و قامه نيست ولي خوبست بعد از اشهد ان محمد رسول الله، به قصد قربت گفته شود.

ترجمه اذان و اقامه:

الله اكبر يعني خداي تعالي بزرگتر از آن است كه او را وصف كنند. اشهد ان لا اله الا الله يعني شهادت مي دهم كه غير خدايي كه يكتا و بي همتا است خداي ديگر سزاوار پرستش نيست. اشهد ان محمدا رسول الله يعني شهادت مي دهم كه حضرت محمد بن عبدالله صلي الله عليه و آله و سلم پيغمبر و فرستاده خدا است. اشهد ان عليا اميرالمؤمنين ولي الله يعني شهادت مي دهم كه حضرت علي عليه الصلاة و السلام اميرالمؤمنين و ولي خدا بر همه خلق است. حي علي الصلوة يعني بشتاب براي نماز. حي علي الفلاح يعني بشتاب براي رستگاري. حي علي خير العمل يعني بشتاب براي بهترين كارها كه نماز است. قد قامت الصلوة يعني به تحقيق نماز بر پا شد. لا اله الا الله يعني



[ صفحه 127]



خدايي سزاوار پرستش نيست مگر خدايي كه يكتا و بي همتا است.

1- واجبات نماز

واجبات نماز يازده چيز است: اول: نيت، دوم: قيام يعني (ايستادن) سوم: تكبيرةالحرام يعني گفتن الله اكبر در اول نماز، چهارم: ركوع، پنجم: سجود، ششم: قرائت، هفتم: ذكر، هشتم: تشهد، نهم: سلام، دهم: ترتيب، يازدهم: موالات، يعني پي درپي بودن اجزاء نماز.

مسأله 942- بعضي از واجبات نماز ركن است، يعني اگر انسان آن ها را به جا نياورد، يا در نماز اضافه كند عمدا باشد يا اشتباها، نماز باطل مي شود و بعضي ديگر ركن نيست، يعني اگر عمدا كم يا زياد شود، نماز باطل مي شود و چنانچه اشتباها كم يا زياد گردد نماز باطل نمي شود، و ركن نماز پنج چيز است: اول: نيت، دوم: تكبيرة الاحرام، سوم: قيام در موقع گفتن تكبيرة الاحرام و قيام متصل به ركوع، يعني ايستادن از ركوع. چهارم: ركوع، پنجم: دو سجده.

2- نيت:

مسأله 953- انسان بايد نماز را به نيت قربت، يعني براي



[ صفحه 128]



انجام فرمان خداوند عالم به جا آورد، و لازم نيست نيت را از قلب خود بگذارند يا مثلا به زبان بگويد كه چهار ركعت نماز ظهر مي خوانم قربة الي الله.

مسأله 944- اگر در نماز ظهر يا در نماز عصر نيت كند كه چهار ركعت نماز مي خوانم و معين نكند، ظهر است يا عصر، نماز او باطل است. و نيز كسي كه مثلا قضاي نماز ظهر بر او واجب است، اگر در وقت نماز ظهر بخواهد آن نماز قضا يا نماز ظهر را بخواند، بايد نمازي را كه مي خواند، در نيت معين كند.

مسأله 945- انسان بايد از اول تا آخر نماز به نيت خود باقي باشد، پس اگر در بين نماز بطوري غافل شود كه اگر بپرسند چه مي كني، نداند چه بگويد، نمازش باطل است.

مسأله 946- انسان بايد فقط براي انجام امر خداوند عالم نماز بخواند، پس كسي كه ريا كند يعني براي نشان دادن به مردم نماز بخواند، نمازش باطل است خواه فقط براي مردم باشد، يا خدا و مردم هر دو را در نظر بگيرد.

مسأله 947- اگر قسمتي از نماز را هم براي غير خدا به جا آورد، نماز باطل است، چه آن قسمت، واجب باشد مثل حمد و



[ صفحه 129]



سوره، چه مستب باشد مانند قنوت، بلكه اگر تمام نماز را براي خدا به جا آورد ولي براي نشان دادن به مردم در جاي مخصوصي مثل مسجد، يا در وقت مخصوص مثل اول وقت، يا به طرز مخصوصي، مثلا با جماعت نماز بخواند، نمازش باطل است.

4- تكبيرة الاحرام:

مسأله 948- گفتن الله اكبر در اول هر نماز واجب و ركن است و بايد حروف (الله) و حرف (اكبر) و دو كلمه (الله اكبر) را پشت سر هم بگويد و نيز بايد اين دو كلمه به عربي صحيح گفته شود و اگر به عربي غلط بگويد، يا مثلا ترجمة آن را به فارسي بگويد صحيح نيست.

مسأله 949- احتياط واجب آن است كه تكبيرةالاحرام نماز را به چپزي كه پيش از آن مي خواند، مثلا به اقامه يا به دعايي كه پيش از تكبير مي خواند نچسباند.

مسأله 950- اگر انسان بخواهد (الله اكبر) را به چيزي كه بعد از آن مي خواند مثلا به (بسم الله الرحمن الرحيم) بچسباند بايد (ر) اكبر را پيش بدهد.

مسأله 951- موقع گفتن تكبيرة الاحرام، بايد آرام باشد و اگر عمدا در حالي كه بدنش حركت دارد، تكبيرة الاحرام را بگويد



[ صفحه 130]



باطل است، و چنانچه سهوا حركت كند بنا بر احتياط واجب بايد اول، عملي كه نماز را باطل مي كند انجام دهد و دوباره تكبير بگويد.

مسأله 952- تكبير و حمد و سوره و ذكر و دعا را بايد طوري بخواند كه خودش بشنود و اگر بواسطة سنگيني يا كري گوش يا سر و صداي زياد نمي شنود، بايد طوري بگويد كه اگر مانعي نباشد بشنود.

مسأله 953- كسي كه لال است يا زبان او مرضي دارد كه نمي تواند (الله اكبر) را درست بگويد، بايد به هر طور كه مي تواند بگويد و اگر هيچ نمي تواند بگويد بايد در قلب خود بگذارند و براي تكبير اشاره كند و زبانش را هم اگر مي تواند حركت دهد.

5- قيام:

قيام (ايستادن) مسأله 958- قيام در موقع گفتن تكبيرة الاحرام و قيام پيش از ركوع كه آن را قيام متصل به ركوع مي گويند ركن است، ولي قيام در موقع خواندن حمد و سوره و قيام بعد از ركوع ركن نيست و اگر كسي آن را از روي فراموشي ترك كند، نمازش صحيح است.



[ صفحه 131]



مسأله 959- واجب است پيش از گفتن تكبير و بعد از آن مقداري بايستد تا يقين كند كه در حال ايستادن تكبير گفته است.

مسأله 960- اگر ركوع را فراموش كند و بعد از حمد و سوره بنشيند و يادش بيايد كه ركوع نكرده، بايد بايستد و به ركوع رود و اگر بدون اين كه بايستد، به حال خميدگي به ركوع برگردد. چون قيام متصل به ركوع را به جا نياورده، نماز او باطل است.

مسأله 961- موقعي كه ايستاده است، بايد بدن را حركت ندهد و به طرفي خم نشود و به جايي تكيه نكند ولي اگر از روي ناچاري باشد، يا در حال خم شدن براي ركوع پاها را حركت دهد اشكال ندارد.

6- قرائت:

مسأله 978- در ركعت اول و دوم نمازهاي واجب يوميه، انسان بايد اول حمد و بعد از آن يك سورة تمام بخواند.

مسأله 979- اگر وقت نماز تنگ باشد، يا انسان ناچار شود كه سوره حمد رانخواند، مثلا بترسد كه اگر سوره را بخواند، دزد يا درنده، يا چيزي به او صدمه بزند، نبايد سوره را بخواند و اگر در كاري عجله داشته باشد مي تواند سوره را نخواند.



[ صفحه 132]



مسأله 980- اگر عمدا سوره را پيش از حمد بخواند نمازش باطل است و اگر اشتباها سوره پيش از حمد بخواند و در بين آن يادش بيايد، بايد سوره را رها كند و بعد از خواندن حمد سوره را از اول بخواند.

مسأله 981- اگر حمد و سوره يا يكي از آنها را فراموش كند و بعد از رسيدن به ركوع بفهمد نمازش صحيح است.

7- ترجمه ي سوره ي حمد

بسم الله الرحمن الرحيم، يعني ابتدا مي كنم به نام خداوند كه در دنيا بر مؤمن و كافر رحم مي كند و در آخرت بر مؤمن رحم مي نمايد. «الحمد الله رب العالمين» يعني ثنا مخصوص خداوندي است كه پرورش دهنده همه موجودات است. «الرحمن الرحيم» يعني در دنيا بر مؤمن و كافر و در آخرت بر مؤمن رحم مي كند. «مالك يوم الدين» يعني پادشاه و صاحب اختيار روز قيامت است. «اياك نعبد و اياك نستعين» يعني فقط تو را عبادت مي كنيم و فقط از تو كمك مي خواهيم. «اهدنا الصراط المستقيم» يعني هدايت كن ما را به راه راست كه آن دين اسلام است. «صراط الذين انعمت عليهم» يعني به راه كساني كه به آنان نعمت دادي كه آنان پيغمبران و جانشينان پيغمبران هستند. «غير المغضوب عليهم



[ صفحه 133]



و لا الضالين» يعني نه به راه كساني كه غضب كرده اي بر ايشان و نه آن كساني كه گمراهند.

8- ترجمه سوره توحيد:

بسم الله الرحمن الرحيم: «قل هوالله احد»، يعني بگو اي محمد (ص) كه خداوند خدايي است يگانه. «الله الصمد» يعني خدايي كه از تمام موجودات بي نياز است. «لم يلد و لم يولد». فرزند ندارد و فرزند كسي نيست. «و لم يكن له كفوا احد» يعني هيچ كس از مخلوقات، مثل او نيست.

9- ركوع:

مسأله 1022- در هر ركعت بعد از قرائت بايد به اندازه اي خم شود كه بتواند دست را به زانو بگذارد و اين عمل را ركوع مي گويند.

مسأله 1023- اگر به اندازه ركوع خم شود، ولي دستها را به زانو نگذارد اشكال ندارد.

مسأله 1024- هر گاه ركوع را به طور غير معمول به جا آورد، مثلا به چپ يا راست خم شود، اگرچه دستهاي او به زانو برسد، صحيح نيست.

مسأله 1025- خم شدن بايد به قصد ركوع باشد، پس اگر به



[ صفحه 134]



قصد كار ديگر مثلا براي كشتن جانور خم شود، نمي تواند آن را ركوع حساب كند بلكه بايد بايستد و دوباره براي ركوع خم شود و بواسطه اين عمل، ركن زياد نشده و نماز باطل نمي شود.

مسأله 1026- كسي كه دست يا زانوي او با دست و زانوي ديگران فرق دارد، مثلا دستش خيلي بلند است كه اگر كمي خم شود به زانو مي رسد يا زانوي او پايين تر از مردم ديگر است كه خيلي خم شود تا دستش به زانو برسد، بايد به اندازه معمول خم شود.

مسأله 1027- كسي كه نشسته ركوع مي كند، بايد بقدري خم شود كه صورتش مقابل زانوها برسد و بهتر است به قدري خم شود كه صورت نزديك جاي سجده برسد.

مسأله 1028- انسان هر ذكري در ركوع بگويد كافي است ولي احتياط واجب آن است كه به قدر سه مرتبه سبحان الله يا يك مرتبه سبحان ربي العظيم و بحمده كمتر نباشد.

مسأله 1029- ذكر ركوع بايد دنبال هم و به عربي صحيح گفته شود و مستحب است آن را سه يا پنج يا هفت مرتبه بلكه بيشتر بگويند.

مسأله 1030- در ركوع بايد به مقدار ذكر واجب، بدن آرام



[ صفحه 135]



باشد و در ذكر مستحب هم اگر آن را به قصد ذكري كه براي ركوع دستور داده اند بگويد بنابر احتياط واجب، آرام بودن بدن لازم است.

10- سجود:

مسأله 1045- نمازگزار بايد در هر ركعت از نمازهاي واجب و مستحب، بعد از ركوع دو سجده كند و سجده آن است كه پيشاني و كف دو دست وسر دو زانو و سر دو انگشت بزرگ پاها را بر زمين بگذارد.

مسأله 1046- دو سجده روي هم يك ركن است كه اگر كسي در نماز واجب عمدا يا از روي فراموشي هر دو را ترك كند، يا دو سجده ديگر به آنها اضافه نمايد، نمازش باطل است.

مسأله 1047- اگر عمدا يك سجده كم يا زياد كند، نماز باطل مي شود و اگر سهوا يك سجده كم كند حكم آن بعدا گفته خواهد شد.

مسأله 1048- اگر پيشاني را عمدا يا سهوا به زمين نگذارد، سجده نكرده است، اگرچه جاهاي ديگر به زمين برسد ولي اگر پيشاني را به زمين بگذارد و سهوا جاهاي ديگر را به زمين نرساند، يا سهوا ذكر نگويد سجده صحيح است.



[ صفحه 136]



مسأله 1049- در سجده هر ذكري بگويد كافي است ولي احتياط واجب آن است كه مقدار ذكر از سه مرتبه سبحان الله يا يك مرتبه سبحان ربي الاعلي و بحمده كمتر نباشد و مستحب است سبحان ربي الاعلي و بحمده را سه يا پنج يا هفت مرتبه بگويد.

مسأله 1050- در سجود بايد به مقدار ذكر واجب، بدن آرام باشد و موقع گفتن ذكر مستحب هم، اگر آن را به قصد ذكري كه براي سجده دستور داده اند بگويد، آرام بودن بدن لازم است.

11- چيزهايي كه سجده بر آنها صحيح است.

مسأله 1076- بايد بر زمين و چيزهاي غير خوراكي كه از زمين مي رويد، مانند چوب و برگ درخت سجده كرد و سجده بر چيزهاي خوراكي و پوشاكي صحيح نيست و نيز سجده كردن بر چيزهاي معدني مانند طلاو نقره و عقيق و فيروزه باطل است اما سجده كردن بر سنگهاي معدني مانند سنگ مرمر و سنگهاي سياه اشكالي ندارد.

12- تسبيحات اربعه:

مسأله 1005- در ركعت سوم و چهارم نماز مي تواند فقط



[ صفحه 137]



يك حمد بخواند يا سه مرتبه تسبيحات اربعه بگويد يعني سه مرتبه بگويد سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اكبر و اگر يك مرتبه هم تسبيحات اربعه بگويد كافي است و مي تواند در يك ركعت حمد و در ركعت ديگر تسبيحات بگويد و بهتر است در هر دو ركعت تسبيحات بخواند.

مسأله 1006- در تنگي وقت بايد تسبيحات اربعه را يك مرتبه بگويد.

مسأله 1007- بر مرد و زن واجب است كه در ركعت سوم و چهارم نماز، حمد يا تسبيحات را آهسته بخواند.

مسأله 1008- اگر در ركعت سوم و چهارم حمد بخواند، بنابر احتياط واجب بايد بسم الله را هم آهسته بخواند.

مسأله 1009- كسي كه نمي تواند تسبيحات را ياد بگيرد يا درست بخواند، بايد در ركعت سوم و چهارم حمد بخواند.

مسأله 1010- اگر در دو ركعت اول نماز به خيال اين كه دو ركعت آخر است تسبيحات بگويد، چنانچه پيش از ركوع بفهمد، بايد حمد و سوره را بخواند و اگر در ركوع يا بعد از ركوع بفهمد، نمازش صحيح است.

مسأله 1011- اگر در دو ركعت آخر نماز به خيال اين كه در



[ صفحه 138]



دو ركعت اول است حمد بخواند، يا در دو ركعت اول نماز با اين كه گمان مي كرده در دو ركعت آخر است حمد بخواند، چه پيش از ركوع بفهمد چه بعد از آن نمازش صحيح است.

13- قنوت:

مسأله 1117- در تمام نمازهاي واجب و مستحب پيش از ركوع ركعت دوم، مستحب است قنوت بخواند، و در نماز وتر با آن كه يك ركعت مي باشد، خواندن قنوت پيش از ركوع مستحب است، و نماز جمعه در هر ركعت يك قنوت دارد و نماز آيات پنج قنوت و نماز عيد فطر و قربان در ركعت اول پنج قنوت و در ركعت دوم چهار قنوت دارد.

مسأله 1118- اگر بخواهد قنوت بخواند به احتياط واجب بايد دستها را بلند كند و مستحب است دستها را تا مقابل صورت بلند نمايد و كف دستها را رو به آسمان قرار دهد، و به قصد رجاء انگشتان دستها را به جز ابهام به هم بچسباند و هر دو كف دستها را پهلوي هم متصل به هم قرار دهد و نگاهش هنگام قنوت به كف دستهايش باشد.

مسأله 1119- در قنوت هر ذكري بگويد، اگر چه يك سبحان الله باشد، كافي است و بهتر است بگويد: لا اله الا الله



[ صفحه 139]



الحليم الكريم لا اله الا العلي العظيم سبحان الله رب السموات السبع و رب الأرضين السبع و ما فيهن و ما بينهن و رب العرش العظيم والحمد لله رب العالمين.

14- تشهد:

مسأله 1100- در ركعت دوم تمام نمازهاي واجب و ركعت سوم نماز مغرب و ركعت چهارم نماز ظهر و عصر و عشا بايد انسان بعد از سجده دوم بنشيند و در حال آرام بودن بدن تشهد بخواند يعني بگويد: اشهد ان لا اله الا الله وحده لا شريك له و اشهد ان محمدا عبده و رسوله اللهم صل علي محمد و آل محمد.

مسأله 1001- كلمات تشهد بايد به عربي صحيح و بطوري كه معمول است پشت سر هم گفته شود.

مسأله 1102- اگر تشهد را فراموش كند و يا بايستد و پيش از ركوع يادش بيايد كه تشهد را نخوانده، بايد بنشيند و تشهد را بخواند و دوباره بايستد و آنچه بايد در آن ركعت خوانده شود بخواند و نماز را تمام كند و اگر در ركوع يا بعد از آن يادش بيايد، بايد نماز را تمام كند و بعد از سلام نماز، تشهد را قضا كند، و بنا بر احتياط واجب براي تشهد فراموش شده، سجده سهو به جا آورد.

15- سلام نماز:



[ صفحه 140]



مسأله 1105- بعد از تشهد ركعت آخر نماز مستحب است كه در حالي كه نشسته و بدن آرام است بگويند: السلام عليك ايها النبي و رحمة الله و بركاته و بعد از آن بايد بگويد: اسلام عليكم و احوط استجابي آن است كه و رحمة الله و بركاته را اضافه نمايد، يا بگويد: السلام علينا و علي عباد الله الصالحين.

مسأله 1106- اگر سلام را فراموش كند و موقعي يادش بيايد كه صورت نماز به هم نخورده و كاري هم كه عمدي و سهوي آن نماز را باطل مي كند مثل پشت به قبله كردن انجام نداده، بايد سلام را بگويد و نمازش صحيح است.

16- تعقيب نماز:

مسأله 1112- مستحب است انسان بعد از نماز مقداري مشغول تعقيب يعني خواندن ذكر و دعا و قرآن شود. و بهتر است پيش از آن كه از جاي خود حركت كند و وضو و غسل و تيمم او باطل شود، رو به قبله تعقيب را بخواند و لازم نيست تعقيب به عربي باشد، ولي بهتر است چيزهايي را كه در كتابهاي دعا دستور داده اند بخواند، و از تعقيب هايي كه خيلي سفارش شده است، تسبيح حضرت زهرا سلام الله عليها است كه بايد به اين ترتيب گفته شود: 34 مرتبه الله اكبر، بعد 33 مرتبه الحمد لله بعد 33 مرتبه



[ صفحه 141]



سبحان الله و مي شود سبحان الله را پيش از الحمد الله گفت ولي بهتر است بعد از الحمد لله گفته شود.

مسأله 1123- مستحب است بعد از نماز، سجده شكر نمايد و همين قدر كه پيشاني را به قصد شكر بر زمين بگذارد كافي است، ولي بهتر است صد مرتبه يا سه مرتبه يا يك مرتبه، شكرا لله يا شكرا يا عفوا بگويد و نيز مستحب است، هر وقت نعمتي به انسان مي رسد يا بلايي از او دور مي شود سجده ي شكر به جا آورد.