ج: علل داخلي تشتت افكار از علل خارجي آن شديدتر و در نتيجه مبارزه با آن نيز سخت تر است، زيرا كسي كه دستخوش امواج سهمگين اقيانوس زندگي شده و رشته ارتباطش از همه گسسته است و مرغ افكارش از شاخه اي به شاخه اي مي پرد، فروبستن ديده، او را سودي نمي بخشد و افكارش در يك نقطه



[ صفحه 109]



تمركز پيدا نمي كند، زيرا آنچه در دل جاي گرفته براي پراكندگي خاطر كافي است.

براي مبارزه با عوامل داخلي تشتت افكار مناسب ترين راه اين است كه نمازگزار خود را به فهم معناي مطالب نماز وادار كند تا هر مطلبي كه به زبان مي راند معناي دقيق آن را بفهمد، روي آن تأمل كند و انديشه خود را با آن مشغول سازد تا افكار پراكنده در دلش جاي نگيرد.

براي تقويت اين معنا شايسته است كه پيش از تكبيرة الاحرام، ياد آخرت كند و ايستادن در عرصه هاي محشر و موقف حساب و كتاب را به ياد آورد و ناله و فرياد اكبر و هول و وحشت همگاني روز رستاخيز را با خود بازگو كند و دلش را از مطالب دنيوي و افكار پراكنده خالي گرداند. و در چنين حالي تكبيرة الاحرام گفته، وارد نماز شود و اجازه ندهد كه چيزي وارد قلب او شده، آن را مشغول سازد. اين راه تحصيل آرامش دل و تسكين خاطر است. [1] .

به عبارت ديگر، اگر مريضي بيماريش طول بكشد و بهبود



[ صفحه 110]



پيدا نكند، نه تنها او را رها نمي كنند، بلكه پزشك با دقت بيشتري از او مراقبت مي كند و مواظب است تا بيمار خوب شود. حال همين مثال در افرادي كه نماز خوان هستند ولي حواسشان جمع نيست و حضور قلب پيدا نمي كنند، صادق است. آنها بايد از خود مراقبت كنند تا مشكل را پيدا و سپس مداوا نمايند. حال ممكن است آن مشكل مكان نمازگزار باشد و يا ساعت برگزاري نماز كه در اين ساعت شخص حال ندارد از محل كار رسيده و خسته است و اگر يك ساعت ديگر نماز بخواند با حضور قلب مي خواند، در اين صورت مي تواند نمازش را به تأخير اندازد.

ضرب المثلي در بين رانندگان هست كه يك لحظه دير رسيدن بهتر از هرگز نرسيدن است.

حال يك ساعت ديرتر نماز خواندن بهتر از زود خواندني است كه اصلا خدا را ملاقات نكند و حضور قلب نداشته باشد.

اشكالي ندارد كه «ساعت» نماز بعضي ها (براي زمان موقت) جابجا شود تا زماني كه حال معنوي خوبي دارند نماز را به جا آورند. ما بايد به هر وسيله اي كه به نماز حضور قلب، حواس جمعي و با خدا شدن بدهد، متوسل شويم و نماز خود را در اسرع وقت شرعي خود بخوانيم.



[ صفحه 111]