ج: امور خارجي مانند اصواتي كه به گوش مي رسند يا اشكالي كه بر مردمك ديده ظاهر مي شوند، هنگامي كه در معرض



[ صفحه 107]



ديد و شنيد انسان قرار بگيرند، افكار وي را به سوي خود جذب مي كنند تا او را از چيزي به چيزي، از شاخه اي به شاخه اي و از موضوعي به موضوع ديگري سوق دهند و به انديشيدن درباره آنها وادارند، آنگاه برخي از اين موضوعات، موضوعات ديگري را تداعي مي كنند و انسان را به افكار دور و دراز وا مي دارند.

كسي كه اراده قوي و همت عالي دارد، در برابر هجوم اين افكار چون كوه مي ايستد و دستخوش اوهام نمي شود. ولي بيشتر مردم كه از چنين اراده و همتي محروم هستند دچار افكار و اوهام مي شوند. و نمي توانند فكر خود را يك جا متمركز كنند. آنها بايد براي مبارزه با هجوم اين افكار، اسباب و عوامل اين افكار را از بين ببرند.

مثلا در خانه تاريك يا در اتاقي تاريك و كوچك نماز بخوانند. آنچه فكر انسان را مشغول مي كند از جلو چشم خود دور كنند، يا نزديك ديوار نماز بخوانند كه ديدگاهشان بسيار محدود باشد.

چنين افرادي هرگز نبايد در مكانهايي به نماز بايستند كه خيابان ها و معابر عمومي در معرض ديدشان قرار دارد و هرگز نبايد مقابل تابلو يا هر چيزي كه آنها را به خود جلب مي كند،



[ صفحه 108]



نماز بخوانند.

البته شايسته است مادامي كه انسان مي تواند از راهي ديگر جلو تشتت افكار خود را بگيرد، چشم فرو بستن را انتخاب نكند، بلكه در عين اين كه از انديشه خويش مراقبت مي كند، با چشم باز نماز بخواند. چشمش را به مهر و سجاده بدوزد و از نگاه كردن به پيرامون خود بپرهيزد، فقط در صورتي كه با چشم باز از انجام وظيفه فروماند به ناچار ديده فرو بندد، زيرا اگرچه نگاه كردن به محل سجده در حال قيام مستحب است ولي در موردي كه نگاه كردن موجب پراكندگي افكار مي شود، اهميت آنچه به وسيله نگاه از دست مي دهد از اين كار مستحبي بيشتر است. پس به ناچار بايد از اين وظيفه استحبابي چشم بپوشد و ديدگان خود را فرو بندد.