شيوه هاي مناسب گسترش فرهنگ نماز


مقاله جناب آقاي تيمسار عليجاني

بسم الله الرحمن الرحيم

براي اينكه با كمبود وقت مواجه نشوم چهارچوب مطلب را با سرفصل موضوعات اين مقاله خدمتتان عرض مي كنم و بعد سعي مي كنم قسمت هايي از مقاله را ورق بزنم و تا آنجايي كه وقت اجازه ميدهد خدمت شما عرض كنم. اين مقاله در 23 صفحه نوشته شده و در سال 73 بعد از اجلاس چهارم نوشته و فرستادم و امسال اين توفيق را پيدا كردم كه در اين جلسه حاضر شوم و اين مقاله را تقديم كنم.

اين مقاله در ابتدا يك مقدمه اي دارد كه در اين مقدمه سعي بر آن است كه گفته شود چگونه فرهنگ نماز در يك دانش آموز يا در كل بچه ها ايجاد ميشود؟ اين فضا را تصوير كرديم كه اين فرهنگ چه جوري در منزل ايجاد ميشود؟ بعد در مدرسه و در اجتماع چطور تأثير مي گذارد؟ و چه تأثيراتي به فرهنگهاي سازماني مي گذارد؟ و در نهايت و در يك جمع بندي كلي اين دانش آموز يا هر كس ديگري كه در خانواده متولد ميشود چه طور از فرهنگ جامعه متأثر ميشود؟ و فرهنگ نماز در او اثر مي گذارد؟ و بعد گفته ايم كه فرهنگ نماز چيست؟ ابتدا با مراجعه به لغت نامه ها فرهنگ را معرفي كرده ايم و فرهنگ



[ صفحه 116]



بعنوان كليه آداب ها و سنت ها و روش ها و اعتقادات و تمام روشهايي كه اشخاص جامعه دارند و عملا انجام مي دهند. فكر، روش، عقيده، آداب و عادات، همه اين ها مجموعه اي است كه فرهنگ شخص را تشكيل مي دهد. و در نهايت نتيجه گيري كرديم كه آنچه كه فكر مي كنيم و آنچه كه انجام مي دهيم، متأثر از فرهنگ است و بعد، گفته ايم كه فرهنگ نماز چيست؟ با توجه به تعريفي كه از فرهنگ شده گفته ايم كه فرهنگ نماز، يعني ميزان اعتقاد افراد به نماز. و بعد نحوه اجراي نماز يعني آن روشي كه ما در اعمال نماز اجراء مي كنيم. اين دو عامل و اين دو مؤلفه مجموعا فرهنگ نماز را تشكيل مي دهد. هر كدام را بيان و تشريح كرده ايم. بعد گسترش فرهنگ نماز را گفته ايم. در اين مقاله به دكترين نظام جمهوري اسلامي ايران اشاره كرده ايم، به مواد 2 و 3 قانون اساسي، و استراتژي ملي جمهوري اسلامي ايران را اشاره كرده ايم به برنامه هاي 5 ساله اول و دوم دولت و مواردي كه از مواد 2 و 3 قانون اساسي متأثر است و كه در حقيقت فرهنگ رشد و اعتلاي فرهنگ جامعه را مورد توجه دارد اشاره كرده ايم. كه آن برنامه ها با هدف و در راستاي مواد ذكر شده قانون اساسي برنامه ريزي شده و بعد اهداف ملي و استراتژي فرهنگي جمهوري اسلامي ايران را بيان كرده ايم. سپس استراتژي گسترش فرهنگ نماز را تجسم و به تصّور كرده ايم و اين طور گفتيم: با توجه به اينكه فرهنگ نماز مهم ترين عاملي است كه مي تواند در رشد و اعتلاء فرهنگي جامعه مؤثر باشد، بجاست كه آن را در چهار چوب يك استراتژي بياوريم. وقتي مي گوييم استراتژي يعني اين كه يك مجموعه اي را به صورت يك سيستم در نظر بگيريم كه اين سيستم اهميت آن را مي رساند. استراتژي يعني برنامه ايي داراي اهداف و منابع. استراتژي يعني



[ صفحه 117]



روش هايي كه براي استفاده از منابع و تحقق اهداف بكار مي گيريم كه در اين مقاله مفصل بحث كرديم و روش ها و خطمشي هايي را در استراتژي فرهنگ نماز ذكر كرده و براي تحقق آن خط مشي هاي كلي را آورديم و به روش هاي اجرايي پرداخته ايم.

پيرامون روشهاي اجرايي اعتلا فرهنگ نماز در خانواده، مدرسه و جامعه به صورت فهرست وار به عرض رسانديم. اين مجموعه در چهار چوب مقاله اي است كه در 23 صفحه تنظيم شده است، در ابتدا مقدمه را خدمت شما مي خوانم و بعد در قسمت روشها و خط مشي هاي استراتژي فرهنگ نماز تا آنجائيكه برسيم حضورتان تقديم خواهم كرد.

مقدمه:

در سپيده دم صبح صداي الله اكبر اذان از مناره ي مسجد بر مي خيزد. سوار بر امواج نسيم سحري ازكوچه ها و خيابان هاي شهر و روستا عبور مي كند و برآستانه خانه ها مي رسد و پيام برخاسته از مأذنه را به گوش خفتگان مي رساند و قلب مؤمنين را مي لرزاند و آنها را بيدار مي سازد. اهل خانه وضو مي سازند. برخي روانه مسجد شده و در صف جماعت قرار مي گيرند و برخي سجاده در اتاق پهن مي كنند و گروهي نيز كاهل نمازند لحاف بر سر مي كشند و نماز را به چند لحظه قبل از طلوع آفتاب وعده مي دهند و عده اي نيز غافلند و نماز را به قضا مي سپارند و يا به نسيان مي كشانند. مادر با چادر نماز و پدر با شبكلاه وردا آماده نمازند و هر كدام به نحوي و به زباني فرزندان را به نماز فرا مي خوانند.

مادر فرزندان خفته را نصيحت مي كند و پدر آنها را انذار و تبشير مي دهد. فرزندان كوچك اين خانواده آن روز و روزهاي بعد در مسجد و در خانه به نماز



[ صفحه 118]



مي ايستند و با فرهنگ نماز آشنا مي شوند و از زبان روحاني مسجد، پدر و مادر، بستگان و ساير اعضاء خانواده و راديو و تلويزيون قبل از ورود به مدرسه و اجتماع روايات، احاديث و آيات و توصيه هاي زير را كم و بيش مي شنوند. خانه بي نماز بركت ندارد. نماز ستون دين است. نماز انسان را از فحشاء و منكرات باز مي دارد. در مشكلات از صبر و نماز كمك بگيريد. نماز به منزله سر نسبت به تن مي باشد و دهها عبادت ديگر. بدين ترتيب افراد با فرهنگ نماز متناسب با فرهنگ دين و اعتقاد خانواده خود بصورت مطلوب، كم رنگ و يا بي رنگ آشنا مي شوند و سپس وارد مدرسه و جامعه مي شوند و فرهنگ نماز در مدرسه و جامعه رشد و تكامل مي يابد و يا منحرف و سركوب مي شود و مثلث خانه، مدرسه و جامعه شخصيت نهايي را استحكام مي بخشد. (دراينجا نكته خاصي از نظر سازماني هست كه تأكيد مي كنم بزرگواران توجه بفرمايند) افراد به طور كلي در خارج از خانه با دو نوع فرهنگ اثر گذار روبرو هستند و از آنها تأثير مي پذيرند. يكي فرهنگ فردي اشخاص از قبيل دوستان، معاشرين و همكاران و ديگري فرهنگ سازماني سازمانهاي مختلف از قبيل مدارس، ادارات، وزارتخانه ها، مؤسسات، سربازخانه ها، دانشگاهها، بيمارستانها، كارخانه ها و...

فرهنگ فردي به طور مجرد به شخص وابسته است. ولي فرهنگ سازماني به طور كلان متكي برقواره ها، طرحها و برنامه هايي است كه سياستگذاران سازمان تعيين مي كنند و افراد موظف به پيروي از آن هستند. ضمنا اين كه فرهنگ فردي كاركنان نيز در كنار فرهنگ سازماني گاهي ايجاد تقابل مي نمايد كم و بيش تغييرات مهمي را در فرهنگ سازماني بوجود مي آورد ولي نهايتا



[ صفحه 119]



فرهنگ سازمان فرهنگ غالب است (اين خيلي مهم است. ما در بعد از انقلاب درست است كه اصالت را به فرد داديم و لازم هست بر روي افراد كار بشود ولي از نظر فرهنگ سازماني غافل بوديم، فرهنگ سازماني مستقل از فرهنگ فرد است. اين سرمايه فرهنگي نسل هاي گذشته را به همراه دارد و نبايد انتظار باشد كه اين فرهنگ خيلي سريع تغيير بكند. فرد ممكن است ولي سازمان خيلي مقاوم است. فرهنگ سازماني خيلي آرام آرام تغيير مي كند و يكي از انتظاراتي كه به تقريب و كم و بيش ما داريم و گاهي دچار مشكل مي شويم. انتظار داريم كه فرهنگ يك سازمان خيلي به سرعت تغيير بكند و اين خيلي مشكل است. فرهنگ سازمان فرهنگ غالب است و در بلند مدت اكثريت كاركنان را به پيروي از روش جاري خود واميدارد. همه فارغ التحصيلان قبل از انقلاب دانشكده هاي نظامي و غير نظامي كشور شاهد اين مدعا هستند كه در گذشته تعداد دانشجويان نمازخوان در سالهاي اول بسيار زياد بودند و در سالهاي بعد به مرور از تعداد آنها كاسته مي شد و در زمان فارغ التحصيلي تعداد اندكي بودند كه در 5 وعده نماز مي گذاشتند. اين روند تأثيرپذيري شخص از ديگران بويژه سازمان به خوبي در صحنه عمل و تجربه نشان داده و مي تواند براي جامعه امروز ما در تعيين روش هاي گسترش فرهنگ نماز مورد بهره برداري قرار گيرد. كارگزاران اصلي سازمان هامعمولا به تبعيت از دكترين و استراتژي نظام حاكم سياست ها را تعيين مي كنند. و لذا مروري بر دكترين فرهنگ نظام مقدس اسلامي ايران و سپس بررسي استراتژي فرهنگي كشور راه كارهايي مطلوب و مقبول جهت گسترش هر چه بيشتر فرهنگ نماز را روشن مي نمايد و در اينجا به معني و مفهوم فرهنگي پرداختيم و بعد از اينكه به لغت نامه دهخدا و



[ صفحه 120]



دائرةالمعارف هاي زيادي اشاره كرديم گفتيم از تعاريف فوق نتيجه مي شود هر آنچه كه انسان فكر مي كند يا انجام مي دهد بخشي از فرهنگ و يا متأثر و منتج از فرهنگ فردي و اجتماعي است. مانند فرهنگ بسيجي فرهنگ رانندگي، در فرهنگ نماز گفتيم كه از ميزان اعتقاد افراد و جامعه و نحوه اجراي اين اعتقاد در برپا داشتن نماز توسط آنها تشكيل شده است.براي استراتژي گسترش فرهنگ نماز هدف گذاري كرديم. وقتي كه مي گوييم فرهنگ نماز از دو مؤلفه تشكيل شده، براي استراتژي خودمان كه گسترش فرهنگ نماز است 3 هدف داريم.

1- ارتقاء اعتقاد افراد به نماز 2- اجراي صحيح آن يعني چه روشي بكار ببريم و چه جوري باشد كه دقيقا متناسب با فتاوي بوده و صحيح باشد واز خرافات و كارهاي غيرعادي و غير ضروري خارج باشد؟ 3- ارتقاء يا افزايش تعداد نمازگزاران.

درابتدا در روش ها و خط مشي ها، راه هاي كلي را ذكر كرديم. در خط مشي ها كلي روش هاي سازماني براي ارشاد كليه سازمانهاي دولتي را ذكر كرديم و بعد در قسمت دوم - گفتيم كه دوگونه تلقي از نماز وجود دارد كه هر كدام از آنها در نمازگزار اثرات خود را دارد. گروهي نماز را يك عمل عبادي مي دانند. در كنار آن نتايج اجتماعي، اعتقادي و سياسي را از تبعات عمل به نماز مي دانند. در اين حالت تلاش مبلغان براي گسترش فرهنگ نماز به واجبات و مستحبات نماز و ساير فرامين الهي تمركز مي يابد. گروهي ديگر نيز نماز را يك عمل عبادي - سياسي دانسته و اقامه نماز را با اهداف تلفيقي مي شناسند كه اين بحث خيلي مهمي است و فرمان شرع مقدس در موضوع نماز جماعت و گردآمدن مسلمين در كنار يكديگر را تأييدي براي اين نظريه مي دانند. در هر



[ صفحه 121]



كدام از تلقيات خود تصورات، اهداف و نيّات مختلفي بر نمازگزار مستولي است. كه مي توان متناسب با آن برنامه ريزي نمود و روش هاي گسترش هرچه بيشتر فرهنگ نماز را بكار بست. به عبارتي ديگر تدوين يك سياست آموزشي و تبليغي مناسب كه حاوي نكات دقيق و ظريف لازم باشد و در گسترش فرهنگ نماز بطور مطلوبي مؤثر باشد، بسيار حائز اهميت است. بديهي است اين موضوع مستلزم عنايت بيشتر علماء و روحانيون معظم و مسئولين مي باشد تا مطلب از هر نظر بصورت كامل و جامع بحث و بررسي شود و بعد تلاش بيشتر توسط مساجد و مراكز تبليغي بر آموزشهاي فطري جهت تبيين و تشريح صحيح مقدمات و مقارنات و تعقيبات نماز، گسترش فرهنگ نماز در خانواده از طريق تهيه و تدوين نشريه نماز در خانواده و تشريح وظيفه هر كدام از اعضاء خانواده در ترويج اين فرهنگ، تهيه برنامه نماز در خانواده و پخش آن از صداو سيما، برگزاري جلسات و كنفرانس هاي فرهنگ نماز در خانواده بوسيله دانشگاه ها و مدارس و مساجد و مؤسسات مذهبي و پخش سخنراني ها و نتايج مقبول و مناسب آنها، گسترش فرهنگ نماز از طريق برگزاري نماز جماعت اجباري براي بچه هاي كلاس ابتدائي بويژه در مدارس دخترانه تمركز يابد.

توضيح اينكه اين روش در مكتب خانه هاي قديم براي كودكان معمول بود و نتايج خوبي هم داشت واين تجربه خوبي است كه بچه هاي كوچك را در سنين 8 و 9 ساله اگر به آنها تكليف بكنيد نماز بخوانند اين مقاومت منفي را ندارد، استقبال خواهند كرد و آرام آرام نمازخواني جزو شخصيت بچه خواهد شد و بعدا نماز جزو فرهنگ زندگي و اعتقادي او قرار مي گيرد.

برگزاري نماز جماعت براي نوجوانان و دانش آموزان مدرسه راهنمايي، كه



[ صفحه 122]



با ارتقاء تحصيلي به دبيرستانها و دانشگاه ها راه مي يابند با روش تشويق و ترغيب مستقيم و غيرمستقيم صورت بگيرد. و همچنين با اعمال اين روش در مدارس ابتدايي، راهنمايي، متوسطه از مقاومت منفي آنها كاسته بشود. و تشويق و ترغيب به نماز در دانشگاه ها كاملا غيرمستقيم صورت بگيرد تا خود آنها راه را انتخاب كنند.

از همه حاضرين در جلسه تشكر مي كنم كه توجه فرمودند. متشكرم

والسلام عليكم و رحمة الله و بركاته



[ صفحه 125]




بازگشت