فشرده اي از آنچه گذشت چنين است:

«حي علي خير العمل» يك امر شرعي است؛ زيرا شيعه و سني بر مشروعيت آن اتفاق نظر دارند، و تنها اهل سنت ادعاي نسخ آن را مي كنند، و ما ثابت كرديم كه نسخ نشده است، سخن سيد مرتضي را آورديم كه مي گويد:

عامه روايت كرده اند كه «حي علي خير العمل» در بعضي از زمان پيامبر گفته مي شد، و ادعا كرده اند كه اين جمله نسخ و رفع گرديد، كسي كه ادعاي نسخ دارد بايد دليل براي آن بياورد، در حالي كه آن را نمي يابد. [1] .

بيش از سي نفر از اهل بيت و صحابه به «حي علي خير العمل» اذان داده اند؛ بلكه روشن ساختيم كه اجماع عترت بر اذان به آن است. افزون بر اين، شافعي و بعضي از امامان مذاهب چهارگانه اهل سنت، جزئيت «حي علي خير العمل» را مطرح كرده اند.

در فصل دوم بيان كرديم كه «حي علي خير العمل» در زمان عمر بن خطاب از اذان حذف شد، در اين فصل اين پرسش به ميان آمد كه موضع بلال حبشي در حيعله ي سوم و «الصلاة خير من النوم» چه بود؛ آيا او براي شيخين اذان گفت يا خير؟ و نيز موضع او در برابر اهل بيت عليهم السلام چگونه بود و اهل بيت عليهم السلام با او چه برخوردي داشتند؟ به اين نتيجه رسيديم كه بلال جز براي حضرت زهرا و حسنين عليهم السلام اذان نگفت، و رفتن او به شام اعتراضي بود بر سياست حاكم.

در فصل سوم از معناي «حي علي خير العمل» سخن به ميان آمد و اينكه اين جمله دعوت به ولايت است. در اين فصل - با استفاده از آيات قرآن و سنت پيامبر و سخن امام كاظم عليه السلام - انگيزه هايي را روشن ساختيم كه عمر بن خطاب را به حذف آن سوق داد، و بعضي از علت هاي پوشيده در اين امر را اشاره كرديم.



[ صفحه 445]



فصل چهارم به تاريخ عقائدي و سياسي «حي علي خير العمل» اختصاص داشت، و فتنه هايي كه در بغداد و ديگر شهرها در اين زمينه روي داد. در اين فصل يادآور شديم كه، در طول زمان، در سرزمين ها و شهرهاي بسياري به آن اذان داده مي شد مانند: حلب، بغداد، مصر، حمص، اندلس، هند، ايران، مكه، مدينه، يمانه، قطيف و...

همه اينها بيان گر سير تاريخي حوادث است و دولت هايي كه بر سرزمين ها حاكم شدند؛ خواه فاطمي يا عباسي، و خواه بويه اي يا سلجوقي و...

بارها تأكيد كرديم كه حيعله ي سوم روزني از پنجره هاي فراوان در تاريخ و شريعت است، مانند: جهر به «بسم الله»، جمع بين نماز ظهر و عصر، جايز نبودن مسح بر پا افزار و...

نيز يادآور شديم كه پس از پيامبر صلي الله عليه و آله دو جريان فكري - عقيدتي به وجود آمد:

يكي پيروان اهل بيت عليهم السلام، و ديگري پيروان خلفا؛ «حي علي خير العمل» در طول زمان شعار شيعه و طالبيون شد، و حذف آن و آوردن «الصلاة خير من النوم» - به جاي آن - شعار اهل سنت و جماعت گشت.

به اين ترتيب به پايان باب اول از اين بررسي و تحقيق رسيديم، با اين اميد كه دو باب ديگر آن را در دسترس خوانندگان قرار دهيم:

باب دوم: مشروعيت و يا بدعت بودن «الصلاة خير من النوم».

باب سوم: شرعيت و بدعيت «أشهد أن عليا ولي الله».

از خدا مي خواهيم كه، به فضل و منتش، ما را توفيق دهد كه اين دو باب را كامل كنيم و به پايان رسانيم، آمين يا رب العالمين.