1. عامل رستگاري: اخلاص، در گفتار اميرمؤمنان عليه السلام به «فوز» [1] يعني: رستگاري و پيروزي تعبير شده است. حضرتش در حديثي ديگر، فرمود: «في الاخلاص يكون الخلاص؛ [2] آسودگي و آرامش در پرتو اخلاص ميسر گردد.»



[ صفحه 102]



2. هدف اديان و شرايع: اميرمؤمنان عليه السلام مي فرمايند: اخلاص، هدف دين و مقصد شرايع آسماني است.

«الاخلاص غاية الدين؛ [3] همه ي پيامبران آمدند تا انسان را به قله ي اخلاص صعود دهند.»

3. ملاك برتري: پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و سلم در روايتي فرمودند: «بالاخلاص تتفاضل مراتب المؤمنين؛ [4] مقام مؤمنان با اخلاص سنجيده مي شود.»

4. برترين نعمت ها: امام صادق عليه السلام مي فرمايد:

«ما انعم الله عزوجل علي عبد اجل من الايكون في قلبه مع الله غيره؛ [5] .

هيچ نعمتي بالاتر از اين نيست كه در قلب بنده غير از خدا چيزي نباشد.»

در يك حديث قدسي خداوند متعال مي فرمايد: نيت خالص سري از اسرار من است كه آن را در قلب آن كس كه بخواهم قرار مي دهم. [6] .

5. راه دستيابي به محبوبيت: يكي از آرزوهاي ديرينه ي بشر دستيابي به محبوبيت اجتماعي است و همه ي تلاش ها براي راضي كردن عناصر و افراد گوناگون در جامعه و كسب محبوبيت بسيج مي شود. قرآن كريم مي فرمايد:

«ان الذين امنوا و عملوا الصالحات سيجعل لهم الرحمن ودا؛ [7] .

آنان كه ايمان و عمل صالح انجام دادند خداوند رحمان بر ايشان محبوبيت عمومي را تقدير خواهد كرد.»



[ صفحه 103]



و بنا به مقتضاي روايات و تفاسير، عمل صالح، عملي است كه در آن غير خدا نباشد. پيامبر اكرم صلي الله عليه و آله و سلم در روايتي چنين مي فرمايد:

«اعمل لوجه واحد يكفيك الوجوه كلها؛ [8] .

«براي خداي يكتا كار كن تا او [قلب] ديگران را در اختيار تو قرار دهد.»

6. معيار شرافت و كرامت انساني: خداوندي كه همه چيز را مسخر بني آدم قرار داده است [9] از او توقع ويژه اي دارد كه برتري او از ديگر موجودات را مبرهن نمايد و الا اين كرامت و امتياز بيهوده خواهد بود. امام صادق عليه السلام مي فرمايد: بايد بندگان در هر حركت و سكوني، نيت خالص داشته باشند؛ چرا كه در غير اين صورت غافل خواهند بود و غافلان را قرآن چنين معرفي فرموده:

«اولئك كالانعام بل هم اضل اولئك هم الغافلون؛ [10] انسان هاي غافل و پند ناپذير، مانند چهار پايانند، بلكه پست ترند.»

بنابراين، نيت خالص، تنها معيار شناسائي و جدايي انسان از حيوان است.

7. كارآمدترين ابزار نيكوكاري: انسان مي تواند از امكانات مالي و مادي خدادادي عمر و زندگي و از فرصت ها و نشاط كاري خود، براي انجام طاعات و ارائه ي عبادات بهره گيرد. هر كدام از اين ابزارها مواجه با محدوديت هايي است كه استفاده از آن ها نمي تواند مطلق و بي پايان باشد. بخشي از اموالش را مي تواند صرف تعاون و خدمت نمايد. سالياني از عمرش را به انجام عبادت و طاعت و خدمت مردم، اختصاص دهد. اما تنها ابزاري كه بهره ي انسان از آن نامحدود و جاودانه است، نيت است.



[ صفحه 104]



امام صادق عليه السلام مي فرمايد:

«مؤمني كه از خداوند امكانات مالي درخواست كند براي انجام كارهاي خير، خداوند پاداش همه ي اين خيرات را در صورتي كه نيت خالص داشته باشد، به او عطا مي فرمايد.» [11] .

آن حضرت در روايتي ديگر مي فرمايد:

«هر كس تصميم به كار خيري بگيرد ولي جامه ي عمل به آن نپوشاند، پاداش آن برايش منظور شود و اگر انجام دهد، تا هفتصد برابر برايش نوشته مي شود.»

8. مايه ي قوام دين: تمام كنش ها و واكنش هاي بشر در پرتو نيت معنا مي يابد و همگون با نيتي كه از عمل داشته با او رفتار مي شود. چاقوي جراح و چاقوي اشرار به ظاهر يك كار را انجام مي دهند اما با توجه به نيت، با هر يك برخوردي كاملا غير از آنچه با ديگري انجام مي گيرد اعمال مي شود. دين و كنش روحي و اعتقاد انسان نيز بر عمود نيت استوار است. اميرمؤمنان علي عليه السلام مي فرمايد: همان گونه كه جسم انسان بدون حيات، ضايع و متلاشي مي گردد همچنين دين جز با نيت صادق استوار نمي گردد.

آري، در هر يك از اعمال خصوصا در عبادات، نه تنها نيت الهي و خير ضرورت دارد، بلكه بايد ناب و خالص نيز باشد و هر گونه ناخالصي، هر چند اندك، ارزش معنوي اش را ضايع خواهد كرد و خداوند آن را نخواهد پذيرفت.

در روايتي قدسي، خداوند متعال مي فرمايد: من بهترين شريك هستم. هر كس مرا در عملي با ديگري شريك گرداند، هر چند سهم او اندك و سهم من زياد باشد، سهم خود را به او مي بخشم و جز آنچه را خالص باشد نمي پذيرم. [12] .



[ صفحه 105]



همان گونه كه قبلا اشاره شد نيت، امري قلبي است و تنها به گذراندن لفظ از زبان بسنده نمي شود و قربت الي الله با لفظ محقق نمي گردد، بلكه در عمل و در اعماق دل بايد تقرب به خدا تنها عامل و محرك به سوي عمل باشد و چگونگي ارائه ي عمل طوري باشد كه انسان را به خدا نزديك سازد.