تفاوت بين كساني كه از روحيه ي جمعي برخوردارند و هميشه دوست دارند شادي ها و نعمت هاي خود را تقسيم كنند و كساني كه همه چيز را براي خود مي پسندند و دوست ندارند كسي در كنار آنان باشد و چيزي به كسي داده شود ناشي از چه عواملي است و راه درمان آن چيست؟

امروزه كه بحث گسترش مرزهاي دانش و راهكارهاي آن مطرح است، از ديدگاه شما، گسترش مرزهاي بينش از چه ضرورت و اولويتي برخوردار است و چه الزام هايي دارد؟ ديد وسيع و گسترده چگونه حاصل مي گردد؟ موضوع عام نگري را به عنوان كاركرد نماز، مطالعه و بررسي كنيد. آيا ممكن است چنين اثري به صورت محسوس از نماز دريافت گردد؟

حيات بشر در گرو بينش و نگرش وسيع و روحيه ي سازگاري با محيط و موافقت با جمع است، با آن كه نماز - ظاهرا - به دور از فعاليت هاي جمعي و نوعي عمل فردي مي نمايد، اما حضور در جمع و همنوايي و مسالمت با جماعت در جاي جاي آن تعبيه گرديده است. از نخستين جمله اي كه به عنوان آغاز با نام خدا به صفت شمول رحمت وي آغاز مي گردد و سپس به صفت تربيت عموم



[ صفحه 58]



جهانيان توسط او اشاره مي گردد، تا آن جا كه نمازگزار، هر چند به تنهايي نماز مي خواند، با زبان جمع، انحصار عبادت و استعانت را در خدا اعلام مي نمايد، و سرانجام: وقتي كه در سلام نماز، نواي مسالمت و صلح و صفا را با نسل حاضر و بندگان صالح خدا، سر مي دهد، همه و همه، آهنگ صميميت و همزيستي مسالمت آميز را در روح او مي دمند. معمولا تمام الفاظ، يا عام و مطلقند، و يا متكلم مع الغير، و ظرفيت عمومي دارند، مانند «الله اكبر». خدا بزرگ تر است از چه چيز؟ از همه چيز، او پرورش دهنده است! پرورش دهنده همه ي جهانيان، [همگي ما] تنها تو را عبادت مي كنيم و تنها از تو كمك مي خواهيم.

در نماز، اعمال واجب به صورت جمعي انجام مي شود و در صورتي كه نمازگزار مأموم باشد، حمد و سوره نمي خواند و صرفا با استماع قرائت امام جماعت، با او همدل مي شود و با او به ركوع مي رود و...

در نماز، حقوق جمع، منظور شده است، از لباس و محل نماز، گرفته، تا ساير توصيه هاي حقوقي كه در روايات، رعايت آن ها شرط قبولي نماز دانسته شده است، همه و همه مجسم كننده ي عدالت اجتماعي در نماز هستند، همان گونه كه روح مسالمت و صلح در زواياي دستوري آن نهفته است، آن جا كه در آداب نماز مي خوانيم: شمشير و سلاح خود را جلو سجاده نگذار، يا...

نمازگزار، گاهي در قنوت نماز، آمرزش گناهان همه ي همسايگان، حقداران، نياكان و مؤمنان و مؤمنات و خادمان جامعه و كساني كه از او غيبت كرده اند، يا او از آنان غيبت نموده، از خداوند تبارك و تعالي مسألت مي كند.

قانونگذار اسلام تأكيد دارد تمام اين موارد در قالب نماز جماعت و در هيأت گروهي، ادا گردد و براي ترغيب به انجام جمعي آن، ثواب هايي فراوان برشمرده است. بنابراين: همزيستي مسالمت آميز و بازيافت روح موافقت با جمع مي تواند



[ صفحه 59]



به عنوان يكي ديگر از آثار و اسرار نماز مورد توجه قرار گيرد؛ چرا كه مضامين و آداب آن، ناخواسته انسان را به اين خصلت و باور سوق مي دهد.