نه راه آنان كه غضب شدگانند و نه راه گمراهان.

نه راه فرعون ها و قدرتمندان مغضوب، كه به خاطر بي تعهدي و گردنكشي شان، غرق و هلاك شدند. [1] .

نه راه قارون ها و سرمايه داران سنگدل، كه به خاطر گردنكشي شان در برابر مردان خدا، دچار غضب الهي شده و در خاك فرورفتند. [2] .

نه راه دانشمندان و علماي بي عمل و دنياپرست، كه مورد خشم خدايند. [3] .

براي شناخت مغضوبان، بايد تاريخ و سرگذشت افراد و امت هايي را مطالعه كرد كه به قهر الهي دچار شدند و مورد عذاب و هلاكت قرار گرفتند؛

[ صفحه 169]

همچون قوم يهود و قوم لوط و پيروان طاغوت ها، منافقان و قاتلان... [4] .

نمازگزار، ضمن بيزاري از چنين گروه ها، از خدا مي خواهد كه رهرو راه آنان نباشد، و نيز راه گمراهان را نپويد: (و لا الضالين).

آنانكه در فكر و عمل گمراهند، در پي عقايد نابجاي نياكان و گرفتار افكار شرك آلودند و در اين گمراهي، تعصب مي ورزند، مصداق «ضالين» اند.

نگاهي به سوره ي حمد، در اينجا پايان مي يابد. سوره اي كه با «حمد» شروع شد و با استمداد و «دعا» پايان يافت. سوره اي كه شفابخش است و ديباچه ي كتاب الهي قرار گرفته است.

[1] «فاخذناه و جنوده فنبذناهم في اليم». قصص، آيه ي 40.

[2] «فخسفنا به و بداره الارض». قصص، آيه ي 81.

[3] «كبر مقتا عندالله أن تقولوا ما لاتفعلون». صف، آيه ي 3.

[4] به آيات: حجر، 74؛ هود، 59 - 60؛ فتح، 6 و نساء، 93 مراجعه كنيد.