امام عسكري عليه السلام درباره ي اين جمله ي نماز، مي فرمايد:

نمازگزار با اين كلام، توفيق اطاعت و بندگي را در آينده هم همچون گذشته مي طلبد و صراط مستقيم، راهي است كه از كوتاه فكري بالاتر و از بلند پروازي و غلو، پايين تر باشد. [1] .

امام صادق عليه السلام مي فرمايد: راه مستقيم آن است كه انسان را به محبت خدا و دين او سوق دهد و مانع هواپرستي شود و از پيروي سليقه ها و آراء شخصي در دين، جلوگيري كند. [2] .

در كتاب بحارالانوار، 56 حديث در اين باره است كه راه مستقيم، ائمه اطهار و اولياء معصوم خداوند و پيروان واقعي آن بزرگواران است. چرا كه آنان، تجسم راه حق اند و قهر و مهر و جنگ و صلح و عبادت و كار و فكر و عملشان، طبق فرمان خدا و در راه مستقيم است. و تبعيت از آنان نيز در اين دنيا، كاري دشوار و پر مسئوليت است، مثل آن صراط آخرت كه بر روي جهنم است و از مو باريك تر و از شمشير، تيزتر. [3] صراط آخرت نيز، تجسمي از صراط دنياست. كسي كه در اين دنيا، در صراط مستقيم حق بوده، عبورش از



[ صفحه 165]



آن صراط هم، آسان و سريع خواهد بود. و افرادي كه اهل افراط و تفريط باشند، آنجا هم كارشان مشكل مي شود.

علي عليه السلام، سيماي كساني را كه با انحراف از صراط مستقيم، به افراط و تفريط كشيده شده اند، چنين ترسيم مي فرمايد:

در آرزو، چنان تند مي رود، كه گويا طمع دارد.

و در طمع، چنان كه گويا حريص است.

همين كه مأيوس مي شود، از تأسف مي ميرد.

هنگام ناراحتي، خشمش طوفان مي كند.

هنگام شادي، بد مستي مي كند.

پولداري، ياغي اش مي سازد.

ناگواري او را به جزع وامي دارد. هر كمبودي برايش زيانمند و هر زياده روي، براي او تباهي ساز است. [4] .

و اينگونه افراط و تفريط، از جهل سرچشمه مي گيرد كه آن حضرت فرموده است: «لاتري الجاهل الا مفرطا او مفرطا» [5] .

البته تشخيص افراط و تفريط، دشوار است و هر كس روش خود را عادلانه و عاقلانه مي داند و ديگران را به تندروي يا كوتاهي متهم مي كند و در همين نسبت دادن هم دچار افراط و تفريط مي شوند. ولي اولياء خدا و تربيت شدگان مكتب انبياء حتي در قضاوت هايشان هم با معيار حق عمل مي كنند.



[ صفحه 166]