رسول خدا صلي الله عليه وآله فرمود: «اِن لله في اَيامِ دَهْرِكُمْ لنَفحاتٌ اَلا فَتَعَرضُوا لَها» [1] ؛ مطمئناً در مسير زندگي تان گاهي نسيم هاي ملايمي مي وزد، هشيار باشيد و خود را در معرض آن نسيم ها قرار دهيد. در جريان رشد كودك هم اين فرصتها به تناسب مراحل، به صورت بيداري ها رخ مي نمايند. مربي بايد آنها را به عنوان سكوي پرش كودك قرار داده، او را به پيش برد. اگر اين فرصت ها از ميان بروند، معلوم نيست به سادگي قابل بازگشت باشند. نوع بيداري هايي كه در جريان رشد براي افراد رخ مي دهند هر كدام به مثابه ي فرصتي گرانبها در تربيت نسلند، از جمله:

الف) بيداري فطرت كه مخصوصاً تا 4 سالگي به صورت عيني در حيات كودك وجود دارد و در دوره ي نوجواني به مرحله ي احياي مجدد مي رسد. اين نكته را بايد متذكر شويم كه فطرت در سه مرحله ي از عمر جداً بيدار است: در سه سال اول عمر، در مرحله نوجواني و در هنگام مرگ.

ب) بيداري وجدان كه از حدود 8 سالگي در كودك ايجاد مي شود و در نوجواني به اوج خويش مي رسد. كودك در اين مرحله اگر مرتكب



[ صفحه 60]



خطايي شود، خود را سرزنش مي كند.

ج) بيداري تميز و تشخيص كه اساس آن در 6 سالگي است و كودك به مباني حسن و قبح عمل آگاه مي گردد؛ ضمن اينكه دنياي متفاوت مرد و زن را نيز درمي يابد. بسياري از مسائل مربوط به روابط علت و معلولي درباره ي نيكي و بدي در اين سن روشن مي شود.

د) بيداري احساس مذهبي كه گفتيم در 4 سالگي و حتي قبل از آن وجود دارد و تظاهرات آن در 6 سالگي است. اين بيداري در سنين نوجواني در حد بالايي بروز مي كند.

ه) بيداري جامعه پذيري كه در آن كودك از حدود سه سالگي مي خواهد خود را با ضوابط و مقررات جامعه تطبيق دهد. اين حالت در سنين 6 و 7 سالگي تشديد مي شود و خواست و توقعات اجتماعي (چشمداشت اجتماعي) در او مؤثر است.

و) بيداري فرهنگ پذيري كه در آن طفل از حدود 4 سالگي مي خواهد خود را با فرهنگ و معنويت جامعه و اطرافيان خويش تطبيق دهد و اين خود زمينه اي ارزنده براي قبول تعاليم مذهب است.