كيفيت نماز شب


كيفيت انجام اين عمل عبادي به اختصار چنين است:

- نماز شب مجموعاً يازده ركعت است كه ده ركعت آن هر دو ركعت به يك سلام خوانده مي شود و يك ركعت به يك سلام.

- هشت ركعت از يازده ركعت را بايد به نيت نماز شب خواند و دو



[ صفحه 37]



ركعت آن را به نيت نماز (شفع) و يك ركعت آن را به نيت نماز (وتر).

- فضيلت نمازهاي شفع و وتر بيش از هشت ركعتي است كه به نيت نماز شب خوانده مي شود.

- انسان مي تواند فقط به نماز شفع و وتر اكتفا كند و هشت ركعت را نخواند.

- اگر وقت براي اداي نماز شب تنگ باشد مي تواند فقط به نماز وتر اكتفا كند.

- اگر وقت براي اداي نماز شب تنگ نباشد ولي انسان مي خواهد نماز وتر را بخواند بايد آن را به اميد ثواب بخواند.

- جايز است انسان نماز شب را نشسته بخواند حتي در حال اختيار، ولي اگر مي خواهد نشسته بخواند بهتر آن است كه هر دو ركعت نشسته را يك ركعت ايستاده حساب كند. بنابراين بايد هشت بار دو ركعت نشسته هر دو ركعت به يك سلام كه جمعاً شانزده ركعت مي شود به نيت نماز شب بخواند و دو بار دو ركعت هر دو ركعت به يك سلام به نيت نماز شفع. و دو بار يك ركعت هر يك ركعت به يك سلام به نيت نماز وتر. [1] .

- خواندن سوره در ركعتهاي نماز شب لازم نيست و مي تواند فقط به خواندن سوره ي مباركه ي حمد اكتفا كند و همچنين قنوت در ركعت هاي دوم مستحب است و مي تواند بدون قنوت بخواند.



[ صفحه 38]



- نماز وتر يك ركعت است، و كافي است در قنوت سه بار تسبيح گفتن. [2] .

- لازم نيست همه يازده ركعت را در يك مجلس بخواند بلكه مي تواند در دو سه نوبت بخواند بلكه با فاصله خواندن افضل است. همانطور كه رسول خدا تهجد مي كرد.

- مستحب است كه نماز شب را بلند بخواند تا اگر از خانواده اش كسي مي خواهد به نماز شب برخيزد بيدار شود. چنانچه در روايت است و علماء نيز تصريح به استحباب بلند خواندن كرده اند.

- بديهي است كه استحباب بلند خواندن نماز شب در جائي است كه از ريا و سمعه در امان باشد و اگر خداي نخواسته خوف ريا و سمعه در بلند خواندن باشد بايد آهسته بخواند.

- امام صادق عليه السلام در روايتي فرمودند: «من دوست دارم كه چون كسي به نماز شب برخواست مسواك كند و عطر ببويد (خود را معطر سازد) زيرا فرشته خدا مي آيد و دهان خود را به دهان كسي كه به نماز شب برخاسته است مي گذارد و هر آنچه از قرآن يا چيز ديگر از دهان او بيرون آيد به اندرون آن فرشته مي رود و فرشته آنها را ضبط مي كند.» [3] .

كيفيت انجام اين عمل عبادي به تفصيل به فرموده ي علامه مجلسي رحمه الله چنين است:

«... بايد كه در وقت خواب وضو بسازد، و اگر در رختخواب به



[ صفحه 39]



يادش آيد از لحاف تيمم كند، و تسبيح حضرت فاطمه عليهاالسلام، و قل هو الله أحد، و قل يا أيها الكافرون، و قل أعوذ برب الناس، و قل أعوذ برب الفلق، و آية الكرسي، و سورة الهيكم التكاثر، هر يك را كه داند و تواند بخواند، و قل هو الله را پنجاه مرتبه يا صد مرتبه اگر تواند بخواند، و بر پهلوي راست رو به قبله بخواند.

و چون بعد از نصف شب بيدار شود بگويد: «الحمدلله الذي أحياني بعد ما أماتني و اليه النشور - الحمدلله الذي رد علي روحي لأحمده و أعبده»

پس نظر كند به اطراف آسمان و اين آيات را بخواند: (ان في خلق السماوات و الأرض و اختلاف الليل والنهار لايات لأولي الألباب - الذين يذكرون الله قياماً و قعوداً و علي جنوبهم و يتفكرون في خلق السماوات و الأرض ربنا ما خلقت هذا باطلاً سبحانك فقنا عذاب النار - ربنا انك من تدخل النار فقد أخزيته و ما للظالمين من أنصار - ربنا اننا سمعنا منادياً ينادي للايمان أن آمنوا بربكم ف آمنا ربنا فاغفرلنا ذنوبنا و كفر عنا سيئاتنا و توفنا مع الأبرار - ربنا و آتنا ما وعدتنا علي رسلك و لا تخزنا يوم القيامة انك لا تخلف الميعاد) پس مسواك كند و وضو بسازد و متوجه نماز شب شود، و در ركعت اول سنت است كه هفت تكبير با دعاها يا بي دعا چنانچه در نماز واجب مي گويد بخواند، و در اين دو ركعت اگر تواند در هر ركعت بعد از حمد سي نوبت قل هو الله اءحد بخواند، يا در ركعت اول يك مرتبه قل هو الله، و در ركعت ثاني يك مرتبه قل يا اءيها الكافرون بخواند.

و چهار ركعت بعد از اين را اگر تواند به عنوان نماز جعفر بكند، كه در



[ صفحه 40]



ركعت اول اذا زلزلت، و در ثاني و العاديات، و در ثالث اذا جاء نصر الله، و در رابع قل هو الله بخواند، و اگر نداند هر سوره كه داند، و بعد از سوره پانزده مرتبه سبحان الله و الحمدلله و لا اله الا الله و الله اكبر بگويد، و در ركوع ده، و بعد از ركوع ده، و در هر سجده ده، و بعد از هر سجده ده هر چهار ركعت را چنين بكند، و الا بهر نحو كه تواند بكند، و اگر سوره هاي بلند در خاطر داشته باشد مانند يا ايها المزمل، و يا اءيها المدثر، و سوره عم يتساءلون، و يس، و حم دخان، و اذا وقعت بخواند.

و در دو ركعت آخر سنت است كه در ركعت اول تبارك، و در ثاني هل اءتي بخواند، و الا هر سوره كه داند و تواند بخواند. و اگر وقت تنگ باشد هشت ركعت را به حمد تنها مي تواند كرد. و بعد از هر دو ركعت مستحب است كه تسبيح فاطمه عليهاالسلام بخواند، و سجده شكر به جا آورد.

پس دو ركعت شفع را مي كند و در هر يك، يك مرتبه قل هو الله أحد مي خواند، و در روايت ديگر در هر يك سه مرتبه قل هو الله أحد وارد شده است. و در روايت ديگر، در اول قل أعوذ برب الفلق و در ثاني قل اءعوذ برب الناس وارد شده. هر يك را كه بكند خوب است، و اگر جمع كند كه در اول قل أعوذ برب الفلق با يك قل هو الله يا سه قل هو الله شايد بد نباشد.

پس مشغول يك ركعت وتر مي شود، و در اولش اگر فرصت باشد هفت تكبير با دعاها مي خواند، و بعد از حمد قل هو الله مي خواند. و به روايت ديگر سه مرتبه قل هو الله با قل أعوذ برب الناس و قل أعوذ برب



[ صفحه 41]



الفلق مي خواند. و به هر يك كه عمل كند خوب است.

پس دست به قنوت بر مي دارد و كلمات فرج را مي خواند، و هر دعا كه در خاطر دارد مي خواند. و آنچه ضرور است هفتاد مرتبه أستغفر الله ربي و أتوب اليه است، و بعد از آن هفت مرتبه بگويد هذا مقام العائذ بك من النار و اگر استغفار را صد مرتبه بگويد بهتر است، و اگر هفتاد مرتبه أستغفر الله و أساله التوبة بگويد خوب است. و اگر وقت تنگ باشد هفتاد مرتبه استغفر الله تنها مي گويد. و اگر تواند بعد از اين سيصد نوبت العفو العفو بگويد.

و علما گفته اند كه پيش از استغفار، چهل مؤمن را زنده و مرده ياد كند و طلب آمرزش براي ايشان بكند، و اگر چهل مؤمن يا زياده هر چه تواند بعد از نماز ياد كند براي عوام شايد بهتر باشد.

و در گريه سعي كند خصوصاً در وتر، و اگر در وتر اين دعاي منقول را بخواند بهتر است: «اللهم اهدي في من هديت و عافني في من عافيت و اكفني في من كفيت و تولني في من توليت، و بارك لي فيما أعطيت، وقني شر ما قضيت فانك تقضي و لا يقضي عليك سبحانك رب البيت أستغفرك و أتوب اليك و أومن بك و أتوكل عليك لا حول و لا قوة الا بك يا رحيم.

و منقول است كه حضرت امام زين العابدين عليه السلام در آخر وتر مي گفت: «رب أسأت و ظلمت نفسي و بئس ما صنعت و هذه يداي يارب جزاءً بما صنعتا»

و از حضرت امام محمد باقر عليه السلام منقول است كه در قنوت نماز



[ صفحه 42]



جمعه و نماز وتر اين دعا را بخوانند: «اللهم تم نورك فهديت فلك الحمد ربنا و بسطت يدك فأعطيت فلك الحمد ربنا و عظم حلمك فعفوت فلك الحمد ربنا وجهك أكرم الوجوه وجهتك خير الجهات و عطيتك أفضل العطيات و أهنوها تطاع ربنا فتشكر و تعصي ربنا فتغفر لمن شئت تجيب المضطر و تكشف الضر و تشفي السقيم و تنجي من الكرب العظيم لا يجزي ب آلائك أحد و لا يحصي نعماءك قول قاتل اللهم اليك رفعت الأبصار و نقلت الأقدام و مدت الأعناق و رفعت الأيدي و دعيت بالألسن و تحوكم اليك في الأعمال ربنا اغفرلنا و ارحمنا و افتح بيننا و بين خلقك بالحق و أنت خير الفاتحين اللهم اليك نشكو غيبة نبينا و شدة الزمان علينا و وقوع الفتن [الفتنة] و تظاهر الأعداء و كثرة عدونا و قلة عددنا فافرج ذلك يا رب بفتح منك تعجله و نصر منك تعزه و امام عدل تظهره اله الحق رب العالمين.»

و ايضا سنت است كه بعد از كلمات فرج اين دعا بخواند: «أنت الله نور السماوات و الأرض و أنت الله زين السماوات و الأرض و أنت الله جمال السماوات و الأرض و أنت الله عماد السماوات و الأرض و أنت الله قوام السماوات و الأرض و أنت الله صريخ المستصرخين و أنت الله غياث المستغيثين و أنت الله المفرج عن المكروبين و أنت الله المروح عن المغمومين و أنت الله مجيب دعوة المضطرين أنت الله اله العالمين و أنت الله الرحمن الرحيم و أنت الله كاشف السوء و أنت الله بك تنزل كل حاجة يا الله ليس يرد غضبك الا حلمك و لا ينجي من عقابك إلا رحمتك و لا ينجي منك الا التضرع اليك فهب لي من لدنك يا الهي رحمه تغنيني بها عن رحمة من سواك بالقدرة التي أحييت بها [بها أحييت] جميع ما في البلاد



[ صفحه 43]



و بها تنشر ميت العباد لا تهلكني غماً حتي تغفرلي و ترحمني و تعرفني الاجابة [الاستجابة] في دعائي و ارزقني العافية الي منتهي أجلي و أقلني عثرتي و لا تشمت بي عدوي و لا تمكنه من رقبتي اللهم [انك]ان رفعتني فمن ذا الذي يضعني و ان وضعتني فمن ذا الذي يرفعني و ان أهلكتني فمن ذا الذي يحول بينك و بيني أو يتعرض لك في شي ء من أمري و قد علمت أن ليس في حكمك ظلم و لا في نقمتك عجلة وانما يعجل من يخاف الفوت و انما يحتاج الي الظلم الضعيف و قد تعاليت عن ذلك يا الهي فلا تجعلني للبلاء غرضاً و لا لنقمتك نصباً و مهلني و نفسني و أقلني عثرتي و لا تتبعني ببلاء علي أثر بلاء فقد تري ضعفي و قلة حيلتي أستعيذ بك الليلة فأعذني و أستجير بك من النار فأجرني و أسألك الجنة فلا تحرمني» پس آنچه خواهي از خدا طلب كن. و در سجده آخر نماز جعفر سنت است كه اين دعا را بخواند: «يا من لبس العز و الوقار سبحان من تعطف بالمجد و تكرم سبحان من لا ينبغي التسبيح الا له سبحان من أحصي كل شي ء علمه سبحان ذي القدرة و الكرم. اللهم اني اسألك بمعاقد العز من عرشك و منتهي الرحمة من كتابك و اسمك الأعظم و كلماتك التامات التي تمت صدقاً و عدلاً، صل علي محمد و أهل بيته و افعل بي كذا و كذا» و بجاي كذا و كذا حاجات خود را عرض كند.

و بعد از نماز وتر دعاي صحيفه كامله را بخواند. و اگر بعد از هشت ركعت بخواند نيز خوب است، و هر دعا از دعاهاي مناجات صحيفه كامله كه بخواند نيز مناسب است، و حوائج دنيا و آخرت خود و برادران مؤمن را در اين وقت طلب نمايد كه وقت استجابت دعاست.



[ صفحه 44]



و بعد از آن دو ركعت نافله را به جا آورد، و اگر بعد از طلوع صبح كاذب باشد بهتر است، و در ركعت اول سوره ي قل يا أيها الكافرون، و در ركعت دوم سوره قل هو الله اءحد بخواند، و چون سلام دهد به پهلوي راست بخوابد، و دست راست را بر طرف راست رو گذارد، و آية الكرسي و معوذتين و آيات آل عمران كه پيش گذشت بخواند. پس بنشيند و تسبيحات حضرت فاطمه ي زهرا عليهاالسلام را بخواند، و صد مرتبه بگويد: «سبحان ربي العظيم و بحمده أستغفرالله ربي و أتوب اليه.» [4] .


پاورقي

[1] شمع سحر: 30؛ سيد احمد فهري.

[2] التهذيب 2: 92؛ وسائل الشيعة 6: 275.

[3] كتاب من لا يحضره الفقيه 1: 489 - 490.

[4] رساله ي نماز شب، برگرفته از بحار الانوار،87: 216 - 309. به تحقيق: سيد مهدي رجائي.


بازگشت