در هنگام مشاهده ي ميت و زماني كه او را براي انجام نماز، در برابرت قرار مي دهند بينديش؛ گذشتنش از خانواده و رها كردن ثروتش را به خاطر آور، و ببين كه چگونه دست



[ صفحه 129]



خالي از تمامي آنها به حضور خداوند فراخوانده شده و هيچ همراهي جز اعمال شايسته اي كه انجام داده ندارد، و هيچ تجارتي جز آنچه كه براي آخرت خود نموده برايش سودبخش نمي باشد.

و توجه كن كه چگونه شاديش از بين رفت و آن شور و شوقش دگرگوني يافت؟ و به زودي خاك جسمش را از بين خواهد برد، و زمين آنچه را بدان شاد بود، خواهد گرفت، و ببين كه چگونه فرزندانش يتيم گشتند و زنانش بيوه شدند و ثروتش نابود گرديد؟ و چگونه محل نماز و نشستن وي خالي مانده، و چگونه آثارش پس از آن همه آرزوهاي دراز، و فراواني حيله، و دنبال نمودن نيرنگها براي به دست آوردن آنها نابود گشته است؟ و چه غفلتي داشته از اين كه سرانجام بايد در اين خاك وطن گزيده و بدانچه كه در نامه ي عملش نوشته شده رويارو گردد؟ و چه اعتمادي بر نيرو و جواني خود داشت؟ و چگونه به دنيا مشغول گشته بود از اين مرگي كه به سرعت مردمان را فرامي گيرد؟ و چگونه به تشييع ديگر مردگان، بي توجه به اين كه او را نيز مرگ درمي يابد، مي پرداخت؟ و اكنون پاها و مفاصل او در حال نابودي است و چگونه مي تواند كلامي بگويد در حالي كه زبانش تباه گشته، و چطور بخندد كه ديگر تواني ندارد. و چگونه او به چاره انديشي و فراهم كردن نيازهاي ده ساله ي خويش مي پرداخت در حالي كه تنها يك ماه و يا كمتر از ماهي با مرگ فاصله داشت؟ و او بي خبر بود كه خداوند برايش چه خواسته است، تا اين كه مرگ ناگهان او را دريافت، در زماني كه تصورش را نيز نمي كرد، و نداي خداوند جبار به گوشش خورد كه او را به بهشت يا دوزخ فرامي خواند.

بايد بنگري در خويش كه هم اكنون در غفلت همانند اين مرده اي، و سرانجامت چون سرانجام اوست. بنابراين بايد تا دير نشده براي آمادگي پذيرفتن مرگ به پا خيزي و به افزودن توشه ي راه مشغول گردي، زيرا كه راه طولاني، گردنه ها بسيار هولناك، و خطر شديد است، و پشيماني بعد از مرگ هيچ سودي ندارد.

اين گونه انديشيدن، كوتاهي آرزو و آمادگي براي انجام عمل شايسته را فراهم مي آورد. و تمامي اينها، همچنان كه قبلا گفتيم از مقدمات نماز مي باشد.



[ صفحه 130]