تنها راه رهايي آن است كه: ضررهاي ريا و چگونگي آن را با دل بفهمي و همواره آن را ناپسند شماري و عبادتت را استمرار بخشي و سستي نكني و از هيچ كس پروا ننمايي، بايد به دل از خداوند تعالي شرم داشته باشي كه مبادا نفس، ترا به آن بخواند كه ستايش مردمان را بر ستايش او برگزيني كه او بر دلها آگاه است، اگر مردمان آگاهي يابند كه تو ستايش آنان را دوست مي داري از تو متنفر مي شوند. بنابراين اگر توانايي آن را داري كه به عملت فزوني بخشي با شرمساري از پروردگار و به جهت مجازات نفس، آن را انجام ده.

و ديگر از رهزنيهاي شيطان آن است كه به انسان مي گويد: عمل را ترك كن زيرا كه مردم به تو گمان خوبي مي برند و بدان مشهور مي شوي در حالي كه، بهترين بندگان نزد خداوند متقياني هستند كه از چشم مردمان پنهان مي باشند، آنهايي كه چون ديده شوند، شناخته نگردند كه چگونه انسانهايي هستند، بنابراين اگر بين مردم به عبادت شناخته شوي، ديگر از چنان مردمان پارسا نخواهي بود.

اين نيز از مكرهاي شيطاني است، زيرا اگر عملت براي خداوند خالص گردد، بر تو باكي نيست كه شناخته شوي يا نزد مردم مجهول بماني. بنابراين تنها بايد به رعايت حال دل و اصلاح باطن بپردازي، و چگونه از مردم پنهان خواهي ماند به شرط آن كه خودت را اصلاح كني زيرا كه خداوند مي فرمايد: «بر توست پنهان كردن عمل و بر من است آشكار كردن آن.» و مي فرمايد: «هر كس كه باطن خويش را اصلاح نمايد، خداوند ظاهر او را اصلاح مي فرمايد.» [1] .

بپرهيز از آن كه شيطان در اين جا نيز فريبت دهد و بگويد: «اكنون كه بدين سبب عبادت را ترك نمي كني، آن را سبك به جا آور، زيرا كه خداوند آن را برايت آشكار مي كند و



[ صفحه 104]



هنگامي كه آن را آشكار نمايد چون عبادتت بسيار خوب است، ممكن است در ريا واقع شوي.

اين نيرنگ نيز عين رياست، زيرا پنهان كردن عبادت براي آن كه خداوند آن را بين مردم آشكار نمايد، دقيقا عمل نمودن به خاطر مردم است. اگر نظرت، خشنودي مردم نيست برايت چه فرقي دارد كه عبادتي كه براي رضايت خداوند انجام داده اي آشكار شود يا پنهان بماند؟

اكنون كه اين امور را دانستي، بپرهيز از آن كه ظرافتهاي اخلاص و سختي رهايي از شر شيطان ترا به تنبلي و دست كشيدن از عبادت بكشاند، با توجه به اين كه در اثر عبادت در خودت سروري پيدا مي كني و شادي بسياري براي آگاهي مردم از عبادتت، در تو به وجود مي آيد. بلكه بايد كوشش كني كه ريشه ي فساد را از جان و دلت بركني و راه هاي ورودي شيطان را بر خويشتن ببندي و همچنان به عمل خويش ادامه دهي.