منظور از برتري يافتن، آن است كه: دل و خرد به سوي قبله ي حقيقي روي نموده و كلام را، نه از خويش، كه از خداوند بشنود.

درجات خواندن قرآن، بر سه صورت است:



[ صفحه 88]



درجه ي اول: آن است كه بنده قرآن خواندنش را در محضر خداي تعالي ببيند، و بداند كه خداوند او را نگريسته و به آنچه مي خواند گوش فراداشته است؛ در اين صورت، حال بنده اظهار ناتواني و نياز و زاري به درگاه الهي است.

درجه ي دوم: آن است كه بنده به دل خويش شاهد باشد كه گويا خداوند با الطافش او را مورد خطاب قرار داده است و با نعمتها و احسانهاي الهي به رازگويي با وي مشغول است؛ كه در اين حالت بنده در مقام شرمساري و بزرگ داشتن احسانهاي خداوندي قرار گرفته و به گفتار او گوش مي دهد و مطالب را از او مي آموزد.

درجه ي سوم: آن است كه بنده در كلام، گوينده را - كه خودش باشد - و در كلمات، صفات آنها را نبيند و به دل خويش توجه نداشته و به خواندن خود نيز التفاتي ندارد؛ و حتي به نعمتهاي الهي كه خداوند او را بخشيده نيز بي توجه است:، بلكه تمامي همت خويش را مصروف متكلم واقعي كه خداوند است نموده و انديشه اش در او متوقف گشته و غرق در مشاهده حضرت حق گرديده است.

اين همان درجه ي مقربين است كه امام جعفر صادق عليه السلام از آن خبر داده است: «به خدا قسم كه خداوند براي آفريدگانش در كلامش (قرآن) تجلي فرموده است، اما آنان نمي بينند.» [1] و همچنين، چون آن حضرت را از حالتي كه به ايشان در نماز دست داده بود كه به سجده افتاده و از هوش رفته بودند، سؤال شد؛ آن حضرت فرمودند: «پيوسته اين آيه را مكرر بر دلم خواندم، تا اين كه آيه را از متكلم آن شنيدم، پس بدنم به خاطر درك قدرت او، پابرجا نماند.» [2] .