چون از تشهد فارغ گشتي، خود را در حضور پيامبر گرامي و فرشتگان مقرب حاضر كن و بگو: السلام عليك ايها النبي و رحمة الله و بركاته، السلام علينا و علي عباد الله الصالحين.» سپس پيامبر صلي الله عليه و آله و ديگر پيامبران و امامان عليهم السلام و فرشتگان كه حساب اعمال ترا نگاه مي دارند، در دل حاضر نما و بگو: «السلام عليكم و رحمة الله و بركاته.»

و چنان نباشد كه زبان به خطاب بگشايي و مخاطب در ذهنت حاضر نباشد كه در اين صورت از بيهوده كاران و بازيگران خواهي بود. و چگونه خطاب شنيده شود وقتي كه مخاطبي نباشد. اگر فضل خداوند و رحمت همه گير و مهرباني كامل او در پذيرفتن نمازي كه به واسطه بي توجهي ما از اصل و حقيقت خويش دور گشته است، نبود، چه مي كردي؟ گرچه ممكن است هم اكنون نيز پذيرفته نشده باشد و از اوج قرب و وصول به درگاه الهي فروافتاده باشد.

اگر پيش نماز عده اي هستي، در سلام نمازت علاوه بر آنان كه گفتيم نمازگزاراني را نيز كه به تو اقتدا كرده اند، در نظر گير و آنان نيز بايد در سلام نمازشان ترا منظور داشته باشند. پس چون همين گونه كه دانستي عمل نمودي وظيفه ي سلام نماز را ادا كرده باشي و فزوني اكرام الهي را سزاوار گشته اي.

و اصل كلمه سلام مشترك بين همين درود مخصوص و نامي مقدس از نامهاي خداوند متعال است و معناي اول روشن است و معناي دوم در حقيقت اماني براي مردم از خداوند متعال است تا اين كه براي كسي كه حدود الهي را به پا دارد سلامتي و امنيت از عذاب الهي باشد.

حضرت امام صادق عليه السلام فرمودند: «معناي سلام در آخر هر نماز، امان است يعني آن كس كه امر خداوند و سنت پيامبر او صلي الله عليه و آله را به جاي آورد، در حالي كه خاضع براي خداوند شده و دلش خشوع يابد، برايش از بلاهاي دنيا امان است و دوري از عذاب آخرت مي باشد.

[ صفحه 78]

و سلام نامي از نامهاي خداوند متعال است كه در ميان مردمان به امانت نهاده است تا معناي آن را در خريد و فروش و امانت دادن و گرفتن و ديگر امورشان رعايت كنند. و اين سلام، موجب صداقت در كلام و درستي معاشرت با مردمان است.

پس اگر بخواهي كه سلام را در جاي حقيقي آن قرار داده و به معناي آن عمل كني بايد پرهيزگار باشي و دين و دلت و خردت را سالم نگاهداري و به تاريكي هاي گناه آلوده نكني، و ديگر آن كه فرشتگان نگاهبانت را سالم نگاه داري، به طوري كه آنان را به بدي عمل، آزرده خاطر و ملول و متوحش نسازي، سپس مواظب باش كه دوست و دشمنت نيز از تو به سلامت باشند چرا كه آن شخصي كه نزديكانش از او به راحتي و امنيت نباشند، مسلما آن افرادي كه دورتر هستند از آزار آن شخص در امان نخواهند بود. پس چنين شخصي را نه سلامي و نه اسلامي و نه تسليم بودني در برابر خداوند است. و در سلام كردن خويش دروغگوست، اگر چه سلام را در ميان مردمان آشكار كند.» [1] .

[ صفحه 79]

[1] مصباح الشريعه، باب هجدهم «معني السلام في دبر كل صلاة الامان، اي: من ادي امر الله و سنة نبيه صلي الله عليه و آله خاضعا له، خاشعا منه قلبه، فله الامان من بلاء الدنيا و براءة من عذاب الاخرة، والسلام اسم من اسماء الله تعالي اودعه خلقه ليستعلموا معناه في المعاملات و الامانات و الانصافات، و تصديق مصاحبتهم فيما بينهم، و صحة معاشرتهم.

و ان اردت ان تضع السلام موضعه، تودي معناه فاتق الله و ليسلم منك دينك و قلبك و عقلك الا تدنسها بظلمة المعاصي، لتسلم منك حفظتك، ان لا تبرمهم، و لا تملهم و توحشهم منك بسو. معاملتك معهم، ثم صديقك ثم عدوك، فان لم يسلم منه من هو الاقرب اليه فالا بعد اولي و من لا يضع السلام مواضعه هذه، فلا سلام و لا اسلام و لا تسليم و كان كاذبا في سلامه و ان افشاه في الخلق.».