در اين جا اشكالي كه در ميان برخي از اهل علم پيش آمده را مطرح نموده و سپس آن را مورد نقد و بررسي قرار دهيم

اشكال مزبور درباره ي قرائت بسمله ي سوره ها بدون تعيين سوره و يا قرائت آن به قصد سوره اي ديگر، غير از سوره اي كه قرائت شده مي باشد، بدين معني كه بسمله در هر سوره اي آيه اي از همان سوره، و غير از بسمله در سوره ديگري مي باشد، چرا كه ثابت شده است كه در ابتداي هر سوره اي، جز سوره ي برائت بسم الله الرحمن الرحيم نيز نازل شده است بنابراين اين الفاظ يعني همان «بسم الله الرحمن الرحيم» زماني قرآن خواهند بود كه به قصد نقل و حكايت آن چيزي باشد كه جبرئيل بر رسول خدا صلي الله عليه و آله قرائت فرموده است، و در غير اين صورت حقيقتي نخواهد داشت. بر اين اساس در قرآن بودن آيات لازم است كه از آن چه كه جبرئيل قرائت كرده قصد بشود، و آن چه كه جبرئيل در سوره فاتحه قرائت كرده حقيقت بسم الله همين سوره فاتحه است، همين طور بسم الله هر سوره ديگري آيه اي از آن سوره نمي باشد مگر اين كه به قصد بسم الله همان سوره باشد، بنابراين اگر قصد تعيين نشود آيه اي از آن سوره به شمار نرفته، و بلكه اصلا قرآن نمي باشد.

اما پاسخ اين اشكال اين است كه مجموع قرآن داراي حقايقي در عوالم مي باشد، و هم چنين داراي تاثيرات ويژه اي نيز مي باشد، و حقيقت آن تنها خوانده شدن و قرائتش از سوي جبرئيل نيست، بلكه اصلا قرائت و خوانده شدن آن توسط



[ صفحه 373]



جبرئيل هيچ ربطي به ماهيت قرآن ندارد. بسم الله نيز يك آيه است كه در ابتداي هر سوره نازل شد، و با نزول آن با هر سوره حقيقت آن تغيير نمي كند. [1] .

مثلا بسم الله سوره حمد غير از بسم الله سوره اخلاص نيست، و لازم نيست كه در هر سوره اي بسم الله ويژه همان سوره از آن جهت كه چند بار تكرار شده قصد شود، و گرنه لازم مي آيد كه در سوره فاتحه نيز نزول اولين و يا دومين با آن قصد بشود، چرا كه سوره فاتحه دو بار نازل شده است. بنابراين اشكالي ندارد كه با بسم الله سوره مخصوص آن قصد نشود بلكه حتي اگر انسان اراده كند سوره اي را بخواند و بسم الله را نيز به قصد همان سوره بخواند اما بعد از بسم الله سوره ديگري قرائت كند هيچ زياني به مقصود نمي زند.

اين اختلاف مانند اختلاف در قصدي است كه خارج از محدوده تعيين ماهيات است؛ مانند اين كه فرض كنيم فضيلت نماز در مسجد برتر و بالاتر است اما نمازگزار هنگام نماز از اين كه نمازش در مسجد است غافل شد، بلكه در جايگاه مسجد به شبهه افتاد و گمان كرد كه در غير مسجد است و در آن جا نماز گذارد، اين



[ صفحه 374]



مسأله نه به نماز وي و نه به اين كه در مسجد انجام شده ضرري وارد نمي كند، البته ثواب قصد نماز در مسجد نصيب او نمي شود. بلكه آنچه كه برخي از روايات بر آن دلالت مي كند اين است كه مسئله نيت بسيار گسترده تر از آن چيزي است كه ما بيان كرديم. نظير روايتي كه درباره احتساب و پذيرش روزه ي كسي آمده كه از داخل شدن ماه رمضان غافل شده و روزه اي بدون نيت ماه رمضان گرفته است.