خوف از امور اخروي بر چند قسم است: مكروه، و حرام، و مستحب، و واجب.

اما خوف مكروه: خوفي است كه از حد اعتدال خارج است كه اشتغال به اين خوف انسان را از ذكر و فكر و ساير كارهاي زندگي اش بازمي دارد.

اما خوف حرام: خوفي است كه باعث نااميدي از رحمت الهي در انسان مي گردد.

اما خوف مستحب: خوفي است كه سبب تقوي و عمل بيش از حد واجب شرعي مي شود.

و اما خوف واجب: خوفي است كه انسان را از حرام هاي الهي بازداشته و بر انجام واجبات وامي دارد.

خوف تقسيم ديگري نيز دارد، اول: خوف ناقص دوم: خوف معتدل و سوم: خوف زايد.

خوف ناقص خوفي است كه دل را به درد آورده و اشك را جاري مي سازد، اما قدرت بر جلوگيري از حرام ها و قدرت ممانعت از اعمال شهوات و ترغيب بر واجبات را ندارد. وقتي آيه يا روايتي در وصف جهنم و شدت عذاب آن مي شنود به گريه مي افتد، و هنگامي كه غافل مي شود اثر آيه يا روايت از بين



[ صفحه 256]



مي رود. اين خوف شبيه نازك دلي زنان است. خوف عامه مردم همين مقدار است، و بود و نبودش يكي است.

خوف معتدل انسان را بر انجام اعمال نيك و تقوي و جهاد با نفس وامي دارد كه اين گونه از خوف بسيار نافع و مطلوب بوده، و پاداش بزرگي دارد.

خوف زائد باعث يأس و نااميدي در انسان شده تا جايي كه انسان را به مرگ و يا ديوانگي مي كشاند، و از همه اقسام چنين خوفي نهي شده؛ زيرا خوف به خودي خود نوعي نقص است، و فضيلتي ندارد تا با زياد شدنش فضيلتش نيز زياد شود؛ بنابراين وقتي از حد گذشت فايده و ثمري نداشته قبيح و نامطلوب مي شود.

خلاصه هر چه كه براي انسان در اعمالي كه شارع خواسته فايده داشته باشد، مطلوب است، و هر چه كه فايده نداشته يا نتيجه مخالف شرع داشته باشد، قطعا شارع از آن نهي نموده و مطلوب نخواهد بود.



[ صفحه 257]