و قسم سوم از اعمالي كه مراقبه بر آن لازم است اعمال روز جمعه است و كسي كه مي خواهد به عظمت آن پي ببرد مي تواند به اخباري كه در فضيلت اعمال روز جمعه و كيفيت آن وارد شده مراجعه كند، و الآن مراد ما بيان آن ها نيست، ولي در اين جا نكته اي قابل ذكر است، و آن اين كه هم چنانكه انسان در خيرات و سعادت هاي دنيوي طالب زيادت و فزوني است، و شوق و حرص او نيز با افزايش آنها افزايش مي يابد، و نداي هل من مزيد سر مي دهد، پس چگونه در سعادت هاي اخروي و تحصيل آن ها كسل است، و به كم قناعت مي كند. و به اعتقاد من علت آن جز از ضعف ايمان به آخرت نيست، و عدم اطمينان به اين كه اعمالش مورد قبول واقع مي شود. و تا هنگامي كه وقت بهره بردن از آن ها در آخرت فرابرسد از آفات



[ صفحه 182]



اعمال در امان بماند. و علت ديگر انس و الفت قلب است به لذات و شهوات دنيا، و همين عشق و دلبستگي مانع اين مي شود كه عاقل در عاقبت امرش تدبر كند. اجتماع اين عوامل سبب كسالت و سستي مؤمن در تلاش و كسب انوار و بركات روز جمعه، و اشتغال به بعضي از امور جزئي مي شود، و الا چگونه ممكن است كه انسان معتقد به اين باشد كه خداوند در هر شب جمعه از اول شب تا آخر آن او را پيوسته مي خواند، و مي گويد: «آيا حاجتمندي هست كه حاجت او را روا كنم آيا استغفار كننده اي هست كه من گناهان او را ببخشم؟ و آيا كسي هست؟ و آيا كسي هست؟ و او را براي انس و مناجات با خود دعوت مي كند، و به او وعده داد كه اگر بگويد: يا رب و يا رب پروردگار به او بگويد: لبيك بنده من. [1] .

آيا آدمي مي تواند به اين معتقد باشد در عين حال تا صبح بخوابد، و پاره اي از شب را براي كسب بعضي از اين مقامات عالي برنخيزد؟ به جان خودم سوگند كه منشاء آن همان اموري است كه بيان كرديم و در حديث قدسي آمده است:

«يابن عمران كذب من زعم أنه يحبني فإذا جنه الليل نام عني اليس كل محب يحب خلوة حبيبه.» [2] .

«اي فرزند عمران دروغ مي گويد كسي كه ادعاي محبت من را دارد، اما وقتي شب فرامي رسد مي خوابد و از من غافل است، آيا هر عاشقي دوست دار خلوت با محبوب خود نيست؟»



[ صفحه 183]



اما روز جمعه اگر چه همه اوقات آن شريف و نوراني است و لكن مع ذلك بعضي از اوقات آن شريفتر از باقي ساعات است، و در آن دعا اجابت واقع مي شود و آن وقت بنابر آنچه كه از بزرگاني كه در اين مباحث مورد وثوق و اطمينان هستند به من رسيده، آخرين ساعات روز جمعه است كه دعاي سمات در آن وارد شده است. [3] .

و من از يكي از اساتيد بزرگوار [4] خود كه حكيمي عارف، و معلمي حاذق، و طيبي كامل، مانند او نديده ام، پرسيدم: بهترين عملي كه تجربه كرده ايد در تأثر قلب كدام است؟ فرمودند: سجده طولاني در هر روز كه بر آن مداومت كند، و يك ساعت يا سه ربع آن را طول دهد، و در آن بگويد: «لا اله الا انت سبحانك اني كنت من الظالمين.» «پروردگاري جز تو نيست و منزهي از هر نقص و عيب و منم كه از ظالمين و گنه كارانم.» در حالي كه خود را گرفتار غل و زنجيرهاي اخلاق رذيله و در زندان طبيعت زنداني ببيند و خداوند را پاك و منزه بداند از اين كه در حق او ظلمي روا داشته بلكه خود اوست كه در حق خود ظلم كرده و خود را در اين مهالك عظيم انداخته است. و هم چنين قرائت صد مرتبه سوره قدر در شب جمعه و عصر آن را ترك نكند.

و ايشان فرمودند: چيزي از اعمال مستحبه را نديديم كه مانند اين سه عمل مؤثر



[ صفحه 184]



باشد. در اخبار [5] آمده است كه در روز جمعه صد رحمت و لطف نازل مي شود كه نود و نه رحمت مختص به كسي است كه در عصر روز جمعه سوره قدر را صد مرتبه تلاوت كند، و در آن يكي باقي مانده نيز براي اين شخص نصيب و بهره اي است.