براي شناخت اسرار پوشش، تدبر در آنچه امام صادق عليه السلام در مصباح الشريعه فرموده اند كافي است:

«آراسته ترين لباس براي مؤمن لباس تقوي است و مناسب ترين لباس ايمان است. خداوند فرموده است: (و لباس التقوي ذلك خير) [1] «لباس تقوي بهترين لباس است.»

و اما لباس ظاهر نعمتي از سوي خداوند است كه فرزندان آدم عورت هاي خود را با آن مي پوشانند، و آن كرامتي است كه خداوند نسل آدم را با آن گرامي داشته است در حالي كه ديگر موجودات از اين نعمت بهره مند نيستند، و اين نعمت براي مؤمنين وسيله انجام چيزي است كه خداوند بر آنان واجب كرده است. و بهترين



[ صفحه 140]



پوشش تو، آن است كه تو را از خدا باز ندارد، بلكه تو را به سپاس گذاري و يادآوري و فرمانبرداري خداوند نزديك كند و تو را به سمت خودپسندي و رياكاري و آراستن و فخرفروشي و خودبيني نكشاند كه همه اين ها سبب آسيب ديدن دين و سنگدلي است.

آن گاه كه لباست را پوشيدي به ياد آور كه خداوند با لطف خود گناهان تو را پوشانده است، تو نيز درونت را با لباس راستگوئي بپوشان چنان چه ظاهرت را با لباس پوشانده اي، و بايد همواره درونت در پوشش ترس باشد، و ظاهرت در پوشش اطاعت.

از احسان خداوند عبرت بگير كه چگونه لباس را وسيله پوشش شرمگاه ها قرار داد، و در توبه و انابه را گشود تا با آن گناهان و اخلاق زشت را كه زشتي هاي باطني هستند بپوشاند. هيچ كس را رسوا نكن؛ زيرا خداوند بزرگتر از آن ها را براي تو پوشانده؛ به زدودن بدي هاي خود بپرداز، و از آنچه به تو مربوط نمي شود صرف نظر كن، بپرهيز كه عمرت را با كار براي ديگران بر باد دهي، و ديگران با سرمايه عمر تو تجارت كنند و تو خود را نابود سازي زيرا كه فراموش كردن گناهان از بزرگترين عقوبت هاي الهي در دنياست.

تا زماني كه بنده در اطاعت خداوند به سر برده، و به دنبال شناخت عيب هاي خويش است، و آنچه سبب زشتي دين خداست ترك مي كند، از آفات دور، و در درياي رحمت خداوند فرورفته است، و به فوائدي گرانبها از حكمت و عرفان دست مي يابد.

اما وقتي گناهانش را فراموش كرده و زشتي هاي خود را نمي شناسد و به توان و



[ صفحه 141]



قدرت خود دل خوش كرده است هرگز رستگار نخواهد شد.» [2] .

مؤمن بايد براي فهم نكات دقيق اين بيان مقدس و كامل، وقت بسيار بگذارد در همين زمينه اشكال ندارد كه به بعضي از نكات آن به طور خلاصه پرداخته شود: مانند اين فرمايش حضرت: «و خير لباسك ما لا يشغلك عن الله» [3] «بهترين لباس آن است كه تو را از ياد خدا بازندارد.»

مي گويم: سخنان حضرت كلماتي پرمحتوا است كه فهم انسان به راحتي به نهايت آن نمي رسد؛ و هر چه انسان بيشتر در آن دقت مي كند بيشتر به زيبائي و كمال آن پي مي برد، از جمله آنچه در آن است اين كه با وجود كوتاهي كلام تمام مراتب زيبائي پوشش را همراه با اشاره به سبب آن بيان كرده است؛ زيرا اگر لباس خيلي فاخر باشد دل را به ريا و فخرفروشي و نگهداري از آن مشغول مي دارد، و اگر پست تر از آنچه شرع گفته باشد دل انسان را به ريا، يا خجالت، و زحمت در پوشاندن كاستي هاي آن از ديده ي ديگران، سرگرم مي كند، و انسان را از اثرات



[ صفحه 142]



سوئي كه داشتن آن لباس بين مردم به جهت پست و حقير شدن دارد، وامي دارد، حفظ مي كند. در اين كلمات حضرت، وجوهي از حكمت است كه انسان به راحتي نمي فهمد، و بدون آن كه به غرور دچار شود، به حقيقت آن نمي رسد، مگر آن كه خداوند به سبب لطف بي پايانش به او حكمت عنايت كرده باشد. كه آن احسان خداست كه به هر كس بخواهد مي دهد، و خداوند صاحب احسان بي پايان است.

پس آدمي آن گاه كه لباس پست بپوشد مردم با او مانند ديوانگان و اوباش رفتار مي كنند، و اين امر گاهي سبب كمك به شيطان در برخي احوال مي شود؛ زيرا مقداري شأن و منزلت داشتن از اسباب آخرت است، اما مطلب اين كه جاه و منزلت از آن جهت كه غذاي روح و موافق با هواي نفس است، و لذتي روحاني، بالاتر از لذات جسماني است، توجه به آن دل را كور مي كند، و در رعايت مقدار نياز به آن و خالص ماندن نيت در آن فريب مي خورد، در نتيجه زيان بزرگي به او مي رسد، در حالي كه او آن را سود مي داند و گمان مي كند آن را براي آخرت به دست مي آورد، در حالي كه براي دنيا آن را دنبال مي كند، پس از آن جا كه گمان نمي كند، به نابودي رسيده است و او آن را سهل مي پندارد اما نزد خداوند بس بزرگ است.

سخن كامل كه اين حدود را در نظر گرفته و مريد را بر راه و روش ميانه و جاده اعتدال، و دور از كم كاري و زياده روي حفظ مي كند، كلام امام صادق عليه السلام است كه فرمود: «خير لباسك ما لا يشغلك عن الله» «بهترين پوشش تو آن است كه تو را از خدا باز ندارد چه ارزشمند يا بي ارزش.»

اما قول حضرت كه فرمود: «بل يقربك الي الآخرة» بلكه تو را به آخرت نزديك كند اشاره است به تفصيل اصولي كه رعايت آن در لباس مستحب است.

اما اين كه فرمود: تو را به عجب و ريا نكشاند، اجمالا اشاره به وجوه غفلت از



[ صفحه 143]



خداوند است. و اگر كسي تفصيل آن ها را مي خواهد بايد به اصولي كه حضرت در اين باب از آداب لباس فرموده اند عمل كند، تا چشمه هاي حكمت كه در او وديعه گذاشته شده بر قلبش جاري شود.

اما اين كه فرمود: «كسي را رسوا مكن چنان چه خداوند گناهان بزرگتر از آن را بر تو پوشانده است و به عيب خودت بپرداز به جاي آن چه به تو مربوط نمي شود.»

مي گويم: اين اصل از بزرگترين اصول مجاهده و سالم ترين و پرفايده ترين آنهاست. و در اين كلام حضرت به علت حكم همه اشاره فرموده اند؛ زيرا انسان وقتي به اصلاح عيب خود سرگرم باشد از توجه و جستجوي عيب ديگران باز مي ماند، و از همه آسيب هاي آزار مردم در امان مي ماند وقتي اين آسيب ها بر او هجوم آورد، اما اگر از خودش غافل شد، از تعرض به ديگران، و جستجوي لغزش هاي مردم دست برنمي دارد، و از زمره كساني است كه شامل اين قول امام صادق عليه السلام مي شود كه در كافي و غير آن روايت شده است: «يا معشر من أسلم بلسانه و لم يسلم قلبه لا تتبعوا عثرات المؤمنين» [4] «اي جماعتي كه به زبان اسلام آورده اما قلبتان آن را نپذيرفته است، لغزش مؤمنان را جستجو نكنيد.»

هنگامي كه خداوند بنده اي را در مبارزه ي با نفسش ياري كند، به او عيب ها و آفات عملش و راه هاي نفوذ شيطان بر او را مي شناساند، در نتيجه به جاي پرداختن به عيوب ديگران به رفع عيب هاي خود مي پردازد، تا جايي كه در ميان مردم كسي را مانند خود در بدي اعمال و اخلاق نمي بيند؛ بلكه همه را پرهيزگارتر از خود مي داند، اين از بهترين حالاتي است كه در برخي روايات، از آن به پايان و سرانجام



[ صفحه 144]



صفات نيك، و نهايت كارها تعبير شده است.

اگر تصوير اين امر تا چه رسد به باور آن برايت مشكل است كه چگونه مؤمن تمام مردم را پرهيزگارتر و بهتر از خود بپندارد با آن كه در ميان آنان افراد فاسق و فاجري هستند كه آشكارا مرتكب گناهان كبيره مي شوند؛ در جواب مي گويم: بعد از تأمل در احوال كسي كه هراس و محبت و اشتياق، به گونه اي قلبش را فراگرفته كه حاكم بر قلب و چيره بر درونش شده باشد، و آثار آن ترس و محبت در جوارح و احساسش نمايان شده باشد، تصور آن كار برايت روشن مي شود. تو اين شخص را مي بيني كه برخلاف احساسش حكم مي كند، آيا نشنيده اي مثل معروف را كه «مار گزيده از ريسمان سياه و سفيد مي ترسد،» با اين كه يقين دارد كه ريسمان به او زياني نمي رساند.

آيا نشنيده اي آنان كه اشتياق و محبت بر آنان چيره شده، به خاطرات لذت وصل چه بسا آتش آنان را بسوزاند، اما آنان درد سوختن را احساس نكنند؛ مؤمن وقتي عظمت و مراتب عطوفت و عنايت مولايش بر او جلوه گر شود، و بداند گناهان و سركشي هايش در مقابل چه سلطان بزرگ و مهرباني است، و از داوري عادلانه و بزرگوارانه اش اطلاع داشته باشد، هراس عقلش را سرگشته كرده، و بر قلبش تأثير گذاشته، و بر احساس او چيره مي گردد، در نتيجه حكم مي كند كه آنچه از زشتي گناه در او هست، امكان ندارد در عالم نمونه اي داشته باشد. و حياء و شرم تأثير آن را افزونتر مي كند، و اشتياق و محبت، بيشتر از آن دو موجب افزوني اين احساس تأثر مي گردد، در تمامي اين احوال به جائي مي رسد كه برخلاف حس خود رفتار مي كند. به گونه اي كه مردم مي گويند او ديوانه شده است، در حاليكه او را فقط عظمت پروردگار و شكوه سلطنتش بيمار كرده و عقل شان را ربوده است.



[ صفحه 145]



ديگران مي گويند آنان بيمارند در حاليكه آنان بيمار نيستند يا مي گويند ديوانه گشته اند، و يا عقلشان آشفته است در حاليكه آنان ولي خدايند كه ذكر و فكر و كاري جز خدا ندارند، و برايشان هيچ اهتمام و قصدي جز رضايت محبوبشان نيست، و به جز او به چيزي ديگر از دنيا و آخرت اعتنا ندارند.



آن كس كه تو را شناخت جان را چه كند

فرزند و عيال و خانمان را چه كند



ديوانه كني هر دو جهانش بخشي

ديوانه تو هر دو جهان را چه كند



مي گويم: واي از اين بد احوالي (انا لله و انا اليه راجعون) واي از اين غفلت و فريبي كه در دنيا گرفتار آن هستيم؛ و از حسرت و افسوسي كه در آخرت دچارش مي گرديم؛ اين مصيبتي دردناك است، كه عقوبتي بس دشوار دارد.

در هر حال هنگامي كه مقصود نهائي و همت بلند اين باشد كه بنده به اندازه توان از جميع ما سوي بريده و به خداوند مشغول باشد، در مورد لباس و آنچه مربوط به آن است حدي وجود ندارد جز آنچه لايق اين مقصد است (يعني حدش اين است كه او را در رسيدن به مقصد كمك كند)؛ زيرا حالات سالكين در اين امر متفاوت است بلكه گاهي اختلاف زمان ها و سرزمين ها هم در آن دخالت دارد. سخن كامل و جامع آن چيزي است كه امام صادق عليه السلام در آغاز روايت به آن اشاره فرمود و تفصيل آن، جمله اي است كه در آخر فرمايشات حضرت وجود دارد و اين كافي است براي آنكه او را دلي بينا يا گوشي شنوا است: (لمن كان له قلب أو ألقي السمع و هو شهيد) [5] .



[ صفحه 146]