خداوند متعال مي فرمايد: (فلم تجدوا ماء فتيمموا صعيدا طيبا) [1] .

سزاوار است عاقل، در مثل اين احكام كه عقل مردمان را به آن راهي نيست، توجه ويژه اي داشته باشد. درباره وضو و غسل، به جهت پاكي و نظافتي كه در آن ها است، تناسبي با نماز مشاهده مي شود؛ در حالي كه اين تناسب، در تيمم ديده نشده بلكه خلاف آن ديده مي شود؛ ولي وقتي انسان به آنچه از قول خداوند متعال پس از آيه ي مباركه ي تيمم آمده است توجه كند كه فرمود: (ما يريد الله ليجعل عليكم من حرج و لكن يريد ليطهركم) [2] «خداوند نمي خواهد بر شما مشقتي آيد ولكن مي خواهد شما را پاك گرداند.» خواهد ديد كه خاك نيز پاك كننده است، همان گونه كه پيامبر گرامي اسلام صلي الله عليه و آله و سلم فرمودند: «جعلت لي الأرض مسجدا و ترابها طهورا» [3] «زمين براي من مسجد قرار داده شد و خاكش پاك كننده است.»

دليل پاك كنندگي خاك، تنها با ديدن پليدي هاي معنوي و روح اين كثافات ظاهري و نور تواضعي كه با لمس خاك و ماليدنش به اعضاي شريفه بدن است،



[ صفحه 133]



درك مي شود؛ همان گونه كه هدف اصلي از وضو نيز پاك كردن نجاسات معنوي با لمس آب است كه مظهر و نماد حيات و علمي است كه رها شدن از همه گناهان و نجاسات به آن است، و لمس آب در پاكي ظاهر و باطن مؤثر است. و اگر آب يافت نشد يا استفاده از آن براي انسان زيان داشت، عوض آن چيزي بايد باشد كه تطهير باطن به وسيله آن است، و آن نيست جز خاك كه اين اشاره است به بازگشت به حقيقت خود كه همان عدم محض است. و تواضعي ظاهر است كه همان نابودي از منيت است. پس هر آنچه كه با آب و علم حاصل مي شود با تيمم بدست مي آيد، كه عبارت است از طهارت باطن، و به خاطر اهميت پاكي باطن نسبت به ظاهر، وقتي طهارت ظاهر ممكن نشد، به همان طهارت مهمتر اكتفا مي شود.

ممكن است چنين گفته شود كه: سنت الهي، در همه مراتب تزكيه ي نفس و تهذيب اخلاق، چنين رقم خورده است كه بنده در پايان مجاهده اش، همه قوا و نيروها را از خدا و براي خدا ببيند، ولي آنچه مهم است اين است كه انسان در اين راه غرور نداشته، و صادق باشد و شاهد داشتن چنين حالتي (صداقت)، حفظ همين حال، در امور دنيوي و اسباب ظاهري است و اين كه، انسان در جلب منافع دنيوي و دفع ضررهاي آن، به اسبابي تمسك جويد كه خداوند امر نموده، نه از روي اعتقاد به اين كه آن چيز مي تواند سبب نفع يا ضرري باشد. [4] .



[ صفحه 135]