برخي به دليل اين كه اگر بخواهند توبه كنند، بايد گذشته ها را جبران نمايند، از اصل توبه هم مي گذرند و ناله اي به درگاه اله نمي كنند. بي ترديد تلاش شيطان همين است كه بنده اي را از استغفار باز دارد تا نسبت به جبران گذشته كوتاهي ورزد. البته خداوند بيش از طاقت، هيچ نخواسته و نخواهد خواست، اما نبايد نسبت به آن چه مي توانيم و وظيفه داريم، كوتاهي نماييم. اگر شخص مي تواند جبران مالي



[ صفحه 155]



كند، چنين كند، و گرنه رضايت بطلبد و اگر به خاطر حلاليت طلبيدن، ضرر و زياني متوجه او مي شود، به مجتهد خود رجوع كند و با اجازه ي او صدقه بدهد و خيرات كند و از جانب او استغفار نمايد. و به خداوند اميد بندد كه او به نيات آدمي آگاه تر است.

به فرموده ي پيامبر صلي الله عليه و آله و سلم «چه خوب است بنده اي، گاه نزد خدا خلوت كند و گناهان خود را به ياد آورد و از خدا طلب آمرزش كند». [1] .