از جمله ديگر راهكارها، ياد مرگ است كه براي حضور در نماز، بسيار مفيد است. امام صادق عليه السلام مي فرمايد: «هنگامي كه نماز واجب را مي خواني، در وقتش بخوان؛ مانند كسي كه نماز وداع مي خواند و مي ترسد كه بعد از اين، توفيق نماز خواندن نيابد.» [1] .

البته ياد مرگ و وداع كردن، مربوط به نماز نيست، و انسان بايد در تمام شئونات زندگي و در تمامي مراحل به ياد مرگ و آخرت باشد:



[ صفحه 137]



يا أيها الذين ءامنوا اتقوا الله و لتنظر نفس ما قدمت لغد؛ [2] اي كساني كه ايمان آورده ايد، از خدا پروا داريد؛ و هر كسي بايد بنگرد كه براي فردا - ي خود - از پيش چه فرستاده است.

معمولاً اگر انسان در هر حال و هر كاري بتواند به اين سؤال پاسخ مناسبي دهد، در دنيا و آخرت آسوده خواهد بود. اينكه: «آيا مي توانم جواب خدا را بدهم؟»؛ «آيا اين كار در آخرت با من باشد، خشنودم؟»؛ «آيا اين نماز باعث نجاتم خواهد بود؟»

يقيناً توجه به مرگ و آخرين نماز، مي تواند در حضور قلب بسيار مؤثر باشد. البته نبايد نيت الهي را فراموش كرد و از خدا غافل بود و فقط به فكر مرگ خود بود؛ بلكه ياد مرگ تمرين براي احساس حضور خدا و حضور قلب است.

اهل معرفت گفته اند: خداوند به اندازه اي كه بتوانيم كامل شويم، به ما عمر داده است. گر چه عمرها كوتاه است، اما براي آدم شدن كافي است. به دليل اين كه «آنها كه خواستند، كامل شدند.» در قرآن شريف آمده است: «أولم نعمركم ما يتذكر فيه من تذكر؛ [3] آيا به شما عمر نداديم به مقداري كه هر كس بخواهد متذكر شود، بتواند؟» [4] .

مگر از يوسف عليه السلام و مريم عليهاالسلام زيباتريم كه بهانه ي زيبايي بياوريم و شهوتمان را ميدان دهيم؟ [5] شرايط زندگي آسيه (همسر فرعون) سخت تر بود يا ما؟



[ صفحه 139]